Билигин дьоҥҥо туох тиийбэтий? Тыыннаах кэпсэтии, атах тэпсэн олорон, ирэ-хоро сэһэргэһии. Оҕо, ыччат эрэ буолбакка, дьон баһыйар үксэ төлөпүөнтэн арахсыбат буолла. Маны таһынан итиннэ аан дойдуну аймаабыт дьаҥмыт эмиэ эбиискэ буолар. Ону тэҥэ өй-санаа сыппааһына — баар көстүү. Бу биһигини эрэ таарыйар буолбатах, аан дойдуну хаарыйар бөдөҥ кыһалҕа.
Дьэ, ити баар кыһалҕаттан хайдах төлөрүйүөххэ сөбүй, кэскиллэрбитин хайдах гынан быыһыыбыт диэн ыйытыы билигин үгүстэри долгутар буолуохтаах. Остуол оонньуулара итинтэн төлөрүйэргэ күүс-көмө буолуохтарын сөптөөхтөр. 2020 сыллаахха барыбытын түөрт эркиҥҥэ хаайбыт харантыын буолуон эрэ иннинэ, «Саха оонньуу» уопсастыбаннай хамсааһын Саха сирин таарыйар араас тиэмэлэринэн лотолары оҥорбуттарын туһунан үгүстэр сэргии истибит буолуохтааххыт.
Төрөөбүт дойдубут туһунан билиэхтээхпит
Билиҥҥи кэмҥэ олус туһалаах хамсааһыны тэрийбит киһинэн ким буоларын, ааҕааччылар интэриэһиргээтэххит буолуо. Кини — Любовь Семеновна Ильина. Любовь Семеновнаттан «Саха оонньуу» хамсааһын хайдах быһыылаахтык үөскээбитин, тэриллибитин туһунан ыйыталастым.
— 2017 сыллаахха сиэним Настя Дьокуускай куорат 17 №-дээх оскуолатыгар төрдүс кылааска үөрэнэ сылдьан, научнай-практическай конференцияҕа кыттыбыта. Онно ийэтин кытта «Моя Якутия» диэн географическай оонньууну оҥорбуттара. Ол оонньуутунан сиэним оскуолатааҕы уонна Дьокуускай куораттааҕы конференцияларга бастаабыта.
Дьүүллүүр сүбэ чилиэннэрэ оонньууну наһаа сэргээбиттэр этэ. «Тиражтаан тарҕатыахха сөп эбит», — диэн сүбэлээбиттэр этэ. Саха сирин географиятыгар сыһыаннаах сүүс сүүрбэ боппуруостааҕа уонна хоруйдааҕа.
Москваҕа биир тыһыынча экземпляры сакаастаан, оҥотторбуппут. Ол оонньуубут өрөспүүбүлүкэ бары улуустарыгар тарҕаммыта.
Ити түгэнтэн сиэттэрэн, «Саха оонньуу» уопсастыбаннай хамсааһын үөскээн-төрөөн тахсыбыта, — диэн кэпсээбитэ.
Кыра да чыпчылҕан түгэнэ киһиэхэ араас санааны саҕара, хамсааһыны таһаарара, баар суол. Сиэн кыыһа ити конференцияҕа кыттыыта, Любовь Семеновнаҕа оҕо уонна ыччат төрөөбүт-үөскээбит дойдутун билиэхтээх-көрүөхтээх, оччоҕо эрэ патриоттар үүнэн тахсыахтара диэн толкуйу үөскэппитэ.
Уһуйааннар ортолоругар куонкурус
Дьэ ити конференция кэнниттэн Любовь Ильина «Саха оонньуу» диэн уопсастыбаннай хамсааһыны үлэлэппитинэн киирэн барбыта. Өрөспүүбүлүкэ уһуйааннарын үлэһиттэрин ортолоругар остуол оонньууларыгар куонкурус тэрийиигэ ылсыбыта.
Бу куонкуруска уһуйаан үлэһиттэрэ олус актыыбынайдык кыттыыны ылбыттара. Барыта 150-ча үлэ киирбитэ. Педагогическай институт уонна ыччат министиэристибэтиттэн бэрэстэбиитэллэрдээх дьүүллүүр сүбэ тэриллибитэ. Бу куонкуруска Дьокуускай куорат «Мичээр» уһуйаана кыайыылаах үрдүк аатын сүкпүтэ.
Онон ити уһуйаан ааптарыстыбатынан лото оонньуулар толкуйданан оҥоһуллан тахсыбыттарын, ааҕааччылар билэр буолуохтааххыт.
Маны таһынан «Сахаҥ сирин төһө билэҕин?» диэн остуол оонньуутун бырайыагар «Кэскил» оҕо бэчээтин кыһата партнер быһыытынан кыттыыны ылбыта. Сүбэлэһэннэр түөрт тиэмэҕэ: «Якутская кухня», историческай, литературнай-билим, географическай тиэмэлэргэ лото оҥорор туһунан санаа саҕаллыбыта. Дугдуруй да оҕус. Тустаах санаа, толкуй олоххо киирбитин, үгүстэр билэҕит.
Ааптардары булууга
Лотолар ааптардарын булууга үлэ саҕаламмыта. Лотону оҥорорго, тиэмэни иһиттэн билэр-көрөр дьон үлэлэһэллэрэ наадата, биллэн турар. «Якутская кухня» лотоҕа «Тыгын Дархан» рестораны өр сылларга саталлаахтык салайан үлэлэппит Мария Габышева, литературнай-билимҥэ «Кэскил» оҕо бэчээтин кыһата, историческайга «Моя Россия — моя история» музей үлэһиттэрэ Виктор Борисов уонна Саргылана Никитина ылсан үлэлэһэн барбыттара.
Оттон географическай лото ааптардарынан Любовь Ильина кыыһа Юлия Ноговицына уонна сиэнэ Настя буолаллар. Урукку оҥорбут лотоларын өссө тупсаран оҥорбуттара.
Биллэн турар, остуол оонньууларын бэчээттэтэн таһаарарга үп-харчы наада. «Саха оонньуу» уопсастыбаннай хамсааһын ити мэһэйтэн иҥнэн турбатаҕа. Партнердар лотолары бэчээттэтэн таһаартарыыга бэйэлэрэ үп-харчы кыттыспыттара уонна Москва, Новосибирскай куораттарга бэчээттэтэн таһаартарбыттара.
Ити таһынан уопсастыбаннай хамсааһын «Мин өрөспүүбүлүкэм» уонна «Байанай ыллыгынан» диэн оонньуулардаах икки дискэни эмиэ оҥотторбуттара.
«Саха оонньуу» хамсааһын остуол уонна компьютернай оонньуулары оҥоруунан эрэ муҥурдаммат. Уһуйааннар уонна оскуола оҕолорун икки ардыларыгар үгүс куонкурустары тэрийэн ыыттылар. Онон хабар хайысхалара улахан.
— Төрөппүттэр, эбээлэр уонна эһээлэр оҕолору, ыччаты ити оонньууларга интэриэс үөскэтиэхтэрин наадалаах. Киһиэхэ кыра да түгэн өрө тахсарыгар талаһанан буолуон сөп. Ити лотолартан сылтаан оҕо, ыччат билиигэ-көрүүгэ тардыһан киирэн барыахтара. Төлөппүөнтэн, компьютертан да сынньаныах этилэр, — диэн этэр Любовь Семеновна.
Ааптар санаата
Этии киирбитигэр, тута сөбүлэспитим
Мария Габышева, Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ:
— «Саха оонньуу» уопсастыбаннай хамсааһынтан «Якутская кухня» диэн лотону оҥорууга ылсарга этии киирбитигэр тута сөбүлэспитим. Кистэл буолбатах, үгүс үлэни көрсүбүтүм. Лотолар ааптардара 72 ыйытыы уонна онно хоруй толкуйдаабыппыт Остуолбут оонньуулара бэчээттэнэн кэлбиттэрин кэннэ, оруобуна коронавирустан сылтаан харантыын буолан хаалла.
Дьиҥэ, оонньууларбыт сүрэхтэниилэрэ эҥин буолуохтааҕа, улуустарынан сылдьан, дьоҥҥо-сэргэҕэ билиһиннэриэхтээх этибит. Оҕону, ыччаты иитиигэ-үөрэтиигэ олус үчүгэй оонньуу дии саныыбын.
Остуол оонньуута — суолтата улахан
Кэпсээнтэн кэпсээн диэбит курдук, оскуолаҕа үөрэнэ сылдьыммын, үрдүкү кылааска үөрэнэр кыргыттары кытта билиигэ-көрүүгэ күрэхтэһэрбит. Дьэ онтон сылтаан, библиотекаҕа тиийэн, кинигэлэри хасыһан ааҕаммыт, билиибитин-көрүүбүтүн кэҥэтэрбит. Онон билиигэ-көрүүгэ тардар, угуйар оонньуу суолтата уонна оруола оҕону иитиигэ олус улахан дии саныыбын.
Остуол оонньуутун билиигэ-көрүүгэ оруола улаханын туһунан Любовь Семеновна сиэнин холобуругар көрөр. Ол курдук, сиэнэ кыыс ити остуол оонньууларыттан сылтаан улуустары, куораттары, геральдиканы энэдэппэккэ билэр буолбутун туһунан эйэҕэс эбээ барахсан өрө көтөҕүллэн кэпсиир.
Маны таһынан киэһэтин дьиэ кэргэн остуолу төгүрүйэ олорон, кэпсэтэ-кэпсэтэ оонньууллара төһөлөөх үчүгэй буолуоҕай? Төрөппүт иллэҥэ суох аатыран, оҕо иититтэн-үөрэтииттэн тэйиитэ эмиэ баар. Остуол оонньуута ыалы түмэр, иллээх-эйэлээх оҥорор, оҕону иитиигэ-үөрэтиигэ эмиэ улахан суолталаах.
Олох атын эйгэ киһитэ
«Саха оонньуу» хамсааһыны тэрийбит Нам улууһуттан төрүттээх Любовь Ильина туһунан истэн баран, тоҕо эрэ кинини иитээччи дуу, учуутал дуу идэлээх буолуо диэн санаа төбөбөр охсуллбута. Маннык дьыалаҕа иитии-үөрэтии салаатын үлэһитэ эрэ ылсыаҕын сөп курдуга. Онтукайым сыыһа буолан таҕыста. Этэргэ дылы, олох бу эйгэттэн тэйиччи киһи эбит.
Кини өр сыллар усталара судаарыстыбаннай сулууспаҕа, саахса управлениетыгар үтүө суобастаахтык үлэлээбит. Любовь Семеновна тэрийэр талаана, дьоҕура маныаха төһүүнэн буолбута.
«Саха оонньуу» уопсастыбаннай хамсааһын саха тылын үөрэтиигэ аналлаах эмиэ бөдөҥ бырайыактаах. Үп-харчы көһүннэҕинэ, төрөөбүт тылы үөрэтэр оонньуу сотору кэминэн күн сирин көрүөҕэ диэн эрэллээхпин.
Кини бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсан баран, кэлэр кэскилбитигэр олус туһалаах дьыалаҕа ылсыбыта хайҕаныан эрэ сөп.
Людмила НОГОВИЦЫНА
ПОДЕЛИТЬСЯ: