Улуу Кыайыы 80 сылынан Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Ийэ дойдутун хорсуннук кɵмүскээбит хос эһээм Иванов Спиридон Семенович, бойобуой суолун, олоҕун туһунан суруйарга сананным.
Кини мин ийэм Гуляева (Иванова) Галина Васильевна эhээтэ. Хос эhээм олоҕун, үлэтин, бойобуой суолун үɵрэтээри Саха сирин Национальнай архыыбын докумуоннарын үɵрэттим. Нам улууһун Быһаҕас нэһилиэгин 1927 с. атырдьах ыйын 22 күнүттэн алтынньы 12 күнүгэр диэри толоруллубут посемейнай испииһэгэр хос эhээм дьоно 169 -173-с киhинэн суруллубуттар: аҕата Иванов Семен Иванович 64 саастаах сүɵhү кɵрɵɵччү, кэргэнэ Александра Семеновна 67 саастаах, үс уолаттара—Семен 22 саастаах, Спиридон 18 саастаах (бу мин хос эhээм), Степан 11 саастаах. Манна соҕотох кыыстара, эдьиийдэрэ Марфа Семеновна суруллубатах. Хос эhээм дьонун булан олус үөрдүм.
Матырыйааллары салгыы кɵрдɵɵммүн Кэбээйи «Чачы» диэн, билиҥҥитэ Кэбээйи нэhилиэгин туhунан, суруллубут кинигэҕэ 1933 с. оскуола тутуутун туhунан боппуруос турбутугар Саха сиригэр гражданскай сэрии геройа, Бойобуой Кыhыл Знамя орденнаах культармеец Гаврил Васильевич Егоров Кэбээйи, Тыайа, Куокуй, Сииттэ сэбиэттэрин бэрэссэдээтэллэрин ыҥыртарбыта баар. Ол мунньахха Сииттэттэн хос эhээм Спиридон Семенович Иванов кыттыбытын билэн киэн тутуннум. Эhээбин, ити кэмҥэ 23 саастаах сытыы-хотуу, тыллаах-ɵстɵɵх киһини, бу кэскиллээх дьыаланы ылсыаҕа диэн нэhилиэк аатыттан ыыттахтара.
Хос эhээм сэрии иннинэ «Саҥа олох» колхозка биригэдьииринэн, сэбиэт бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбит. 1942 сыллаахха бэс ыйыгар сэриигэ ыҥырыллыбыт.
Хос эһээм туһунан матырыйаал, докумуон олус аҕыйах. Ол иһин нэһилиэкпит кырдьаҕас олохтоохторуттан ахтыы ылаттаатым.
Сииттэ кырдьаҕас олохтооҕо, сибээс ветерана, нэһилиэк, улуус бочуоттаах олохтооҕо Захаров Иннокентий Григорьевич: «Спиридон Семенович (Испиэн) киһи киэнэ кэрэтэ, суобас мааныта этэ. Наар звеньеводтаабыта, биригэдьиирдээбитэ. Дьону табан салайара. Биир түгэни ахтан ааһабын: аатырбыт сылгыһыт, булчут Попов Игнатий Игнатьевич биһигини кытта оттоспута. Арай биирдэ тайахтыы бардыбыт. Испиэн күөлгэ соболуом диэн хаалла. Ол киэһэ эбэбит тайах да, собо да бэрсэн, күүстээх үлэҕэ сылдьар дьон күүс-уох киллэринэр аспытын булан үөрүү бөҕө буолбуппут. Биһиги биригээдэбитигэр Иванова Шура, Попова Роза, мин, Гаврил Ильич Попов баарбыт. Сүрдээх иллээхтик үлэлээбиппит. Кини икки сэриигэ кыттыбыта. Ол курдук, арҕааҥҥы фроҥҥа, онтон кэлин Японияны кытта сэриигэ кыттан этэҥҥэ дойдутугар төннүбүтэ. Миэхэ Испиэн туһунан үтүө эрэ өйдөбүл хаалбыт. Оҕолоро, сиэннэрэ эһээлэрин курдук үтүө дьон буоллуннар».
II Сииттэ нэһилиэгэр төрөөбүт, РСФСР үөрэҕириитин туйгуна, «Үлэҕэ килбиэнин иһин» мэтээллээх, учууталлар учууталлара, омук тылын учууталынан үлэлээбит, билигин Уус-Алдан улууһун Өнөр нэһилиэгин олохтооҕо Лыткина Агафья Павловна: «Спиридон Семенович тыллаах- өстөөх, турбут-олорбут үлэһит киһи диэн өйдүүбүн. Эдэриттэн салайар үлэҕэ сылдьыбыта. Испиэн 1942 с. сэриигэ барбыт. Төннөн кэлбитин кэннэ Японияны кытта сэриигэ иккистээн ынырыллыбыт. Кэргэнинээн Бараскыайдыын үс оҕоломмуттар. Биир кыыс олохтон туораабыта. Испиэн олоҕун ыччаттара салгыыллар. Эһээлэрин батан, ыччаттара үтүө үлэһит, дьоҥҥо—сэргэҕэ истиҥ сыһыаннаах буолуохтара диэн эрэнэбин».
Хос эһээм бойобуой суолун билээри «Память народа» сайты үөрэттим. Онно эһээм 25 запасной стрелковай полк 83 стрелковай бригадатыгар, балаҕан ыйын 15 күнүгэр 1942 с. 18 хайыһар бригадатыгар тиийбитэ суруллубут. Ол аата эһээм Улуу Илмень күөл кыргыһыытыгар бэлэмнэнэр хайыһар биригээдэтигэр түбэспит эбит.
Онтон атын докумуоҥҥа 67 запасной стрелковай полк 41 запасной стрелковай дивизиятыгар байыаннай чаас полевой почта 06040 диэн суруллубут. Салгыы эһээм туһунан матырыйааллары өссө да көрдүөм диэн санааҕа кэллим.
Хос эһээбин Японияны кытта сэриигэ эмиэ сылдьыбыта диэбиттэр. Ол аата ити хайысхаҕа эмиэ элбэх үлэ күүтэр.
«Сииттэлэр» диэн төрөөбүт-үөскээбит нэһилиэкпит историятын кэпсиир 2018 с. тахсыбыт кинигэҕэ «Мэҥкэрэҕэ Кыайыы ыһыаҕа» диэн Лыткина Агафья Павловна ыстатыйатыгар хос эһээм Испиэн Иванов кэргэнигэр (эбээбэр) Иванова Прасковья Иннокентьевнаҕа оруосабай дьүһүннээх таҥаһы аҕалбытын былааччыйа тиктибитин, аны эдьиийбит Марфа Семеновна улахан кыыһыгар Охлопкова София Прокопьевнаҕа эмиэ халлаан күөҕэ дьүһүннээх таҥаһы аҕалбытыттан ырбаахы тиктэн ыһыахха маанытык таҥныбыттарын туһунан ахтыбыт. Хос эһээм кэргэнигэр, аймахтарыгар олус болҕомтолооҕун, ону таһынан эр киһи буолан баран кимиэхэ ханнык өҥ барсарын көрөн ылбытын сэргии аахтым.
Ити курдук хос эһээм Иванов Спиридон Семенович Арҕааҥҥы уонна Илиҥҥи фроннарга сэриилэспит хорсун саллаат олоҕун, үлэтин, бойобуой суолун үөрэтиигэ, салгыы үлэлэһиэм. Эһээм олоҕунан киэн туттабын, холобур оҥостобун.
Вася Гуляев, В.Е.Колмогоров аатынан Сииттэ орто оскуолатын 5 кылааһын үөрэнээччитэ
ПОДЕЛИТЬСЯ: