Суруналыыстарга аныгы сайдыылаах үйэ биир үчүгэй өрүтүнэн сир шарын хайа баҕарар муннугар олорор киһини кытары кэпсэтэр, интервью ылар кыахтааҕын буолар. Үүммүт 2025 сылга үктэнэн баран, хаһыаппыт бастакы нүөмэригэр «Сири сиксигинэн» диэн саҥа рубрика сүрэхтэммитэ. Бу рубрикаҕа күндү ааҕааччыларбытыгар араас сиргэ олорор биир дойдулаахтарбытын, ити дойду култууратын, үгэстэрин кытта сырдатарга кыһаллыахпыт.
Бүгүҥҥү ыалдьыппытынан Соҕуруу Кореяҕа кийиит буолан олорор Елена Семенова буолар.
— Лена, хайдах Соҕуруу Кореяҕа олоро тиийбитинэн туһунан ааҕааччыларга сиһилии билиһиннэр эрэ.
— 2017 сыллаахха дьиэ-уот, коммунальнай хаһаайыстыба тэрилтэ «Коммунтеплосбыт» филиалыгар үлэлии сылдьан, олоххо актыыбынай позициялаах Таня диэн кыыстыын билсибитим. Иккиэн бииргэ спортивнай саалаларга дьарыктанарбыт. Үлэ кэнниттэн кафеларга, рестораннарга олорон сынньанарбыт.
Саас уоппускабытыгар тэҥҥэ барбыппыт. Эрдэ Европа устун туристыы барыахпыт диэн баҕалаах этибит. Ол эрээри ол ыра санаабыт туолбатаҕа. Азия устун айанныырга санаммыппыт. Туристическай путевката эҥин суох. Маршруппутун эрдэ сиһилии оҥостубуппут. Авиабилиэттэрбитин атыыласпыппыт, гостиницаларбытын бэйэбит броннаабыппыт.
Бастаан Филиппиныга көтөн тиийбиппит. Туспа дойдуга тиийээт да, иккиэн сытыы-хотуу, кэпсэтинньэҥ буоламмыт дьон бөҕөтүн кытта билсибиппит. Бары биир сирэйдээх буоламмыт (күлэр) азиаттар бэйэлэригэр наһаа чугаһатар этилэр. Кореянка кыргыттары кытта дьүөгэлэспиппит. Бары бииргэ сылдьан, эмиэ Соҕуруу Кореяттан сылдьар уолаттары кытта билсибиппит. Ол уолаттарга мин кэргэним Тэсу Ким баара. Кинилэр эмиэ муораҕа сынньана сылдьаллара. Кистэл буолбатах, саҥата-иҥэтэ суох, дьоһуннук тутта сылдьар Тэсуга бастаан болҕомтобун уурбатаҕым. Табаарыстара наһаа кэпсээннээх-ипсээннээх, айдааннаах этилэр. Тэсу инстаграмҥа мин страницабын булбут этэ. «Бииргэ аһыы барыахха», — диэн суруйбута. Кини түөрт күн уоппускалааҕа. Хаалбыт күннэрбитин бииргэ атаарбыппыт. Муораҕа сөтүөлээн, загардаан, кафеларга аһаан… Бэйэбит икки ардыгар английскайдыы кэпсэтэрбит. Онтон кини дьиэлээбитэ. Мин салгыы Индонезияҕа, Сингапурга айаҥҥа туруммутум. Тэсу суруйара. Айаммыт түмүгэр Соҕуруу Кореяттан Дьокуускайгабытыгар көтүөхтээх этибит.
Кореяҕа кэлбиппитин кэннэ Тэсу көстүүм кэтэн, аэропортка көрсө киирбит этэ. Биһиги Танялыын күн уотугар быһа сиэтэн, үлтү сылайан, дьүһүн-бодо мөлтөх буолуохпут ээ (күлэр). Миигин көрсөөрү биир күҥҥэ уоппуска ылбыт этэ. Сеулу бүтүннүүтүн көрдөрбүтэ.
Дьокуускайга кэлбитим кэннэ Тэсу күн ахсын төлөпүөннүүрэ. Уоппускатыгар Дьокуускайга кэлэ сылдьыбыта. Оттон мин уоппускабар киниэхэ бара сылдьыбытым. Доҕордоһуубут дириҥээбитэ. Онтон ыал буоларга быһаарыммыппыт.
— Ийэҥ оҕото омук киһитинээн ыал буолан эрэрин хайдах ылыммытай?
— Тэсу Дьокуускайга кэлэ сырыттаҕына, ийэм Үөһээ Бүлүүттэн кэлэн, көрсүбүтэ, билсибитэ. Күтүөтүн тута сөбүлээбитэ. Хайа баҕарар ийэ оҕото дьоллоох буолуон эрэ баҕарар буоллаҕа. Билигин үчүгэйдик олорорбутун көрөн, үөрэр эрэ.
— Оттон кэргэниҥ Тэсу дьоно кийииттэрин, эйигин хайдах бастаан көрсүбүттэрэй?
— Бастаан кинилэргэ тиийэрбэр, биллэн турар, хайдах ылыныахтарай диэн син кыратык санаарҕаабытым. Саатар баттаҕым кылгаһа уонна татуировкалаахпын. Тэсу төрөппүттэрэ наһаа истиҥник көрсүбүттэрэ. «Биһиэхэ төрдүс оҕонон буолаҕын», — диэбиттэрэ.
Онтон пандемия саҕаламмыта. Дьоммут биһигини кытта бииргэ олоруҥ диэбиттэрэ. Тэсулуун үөрүүнэн сөбүлэспиппит. Итиннэ олорон, кэриэй кэпсэтии тылын үчүгэйдик билбитим. Кэргэним төрөппүттэрэ биһиэхэ мэлдьи көмөлөһөллөр, өйөбүл буолаллар.
— Лена, пандемия Соҕуруу Кореяҕа хайдах ааспытай, төһө кытаанахтарай?
— Элбэх киһини мунньар тэрээһиннэр тохтообуттара. Парикмахерскайга эҥин эрдэттэн суруйтаран, биирдиилээн тиийэрбит. Кэриэйдэр маасканы пандемията да суох мэлдьи кэтэллэр. Мин кэргэмминээн хоруона дьаҥынан чэпчэкитик ыалдьыбыппыт. Тэсу төрөппүттэрэ дьаҥҥа хаптарбатахтара. Сохибын оҕолонон баран, хоруона утары привывканы ылбытым. Медицина дьэ сайдыбыт дойдута. Олохтоохтор доруобуйаларын наһаа көрүнэллэр. Кыратык ыарыйдылар да, биһиги курдук ааһыа диэн сыппаттар, балыыһаҕа көрдөрүнэ сүүрэллэр.
— Икки оҕоҥ Соҕуруу Кореяҕа күн сирин көрбүттэрэ дуо?
— Бастакы оҕобун Анна-Союльу дойдубар Дьокуускайга оҕоломмутум. Ийэм аттыбар баарыттан, тирэхтээх курдук сананарым. Иккис оҕобун Лилия-Сохины Кореяҕа оҕоломмутум. Манна оҕолонор, биллэн турар, төлөбүрдээх. Кэргэним, бырааһым уонна акушерка мэлдьи аттыбар бааллара. Балыыһалара ып-ыраас. Олох санаторий курдук этэ.
— Сыбаайбалаабыккыт дуо, кэриэйдэр уруулара туох уратылаах эбитий?
— Кэргэммэр ийэм кэллэҕинэ эрэ сыбаайбалыыбыт диэн усулуобуйа туруорбутум. Онон пандемия кэнниттэн уруу остуолун тэрийбиппит. Кэриэйдэр сыбаайбалара биир чаас устата эрэ буолар. Ас астаан эҥин түбүгүрбэккин. Ол эрээри син-биир сылайаҕын. Харчынан эрэ бэлэх бэрсэллэр. Тэсу аҕата олорор куоратын дьаһалтатыгар үлэлээбит, ытыктанар киһи буолан, кини табаарыстара, доҕотторо сыбаайбаҕа элбэхтэрэ. Ийэм кэргэним ийэтинээн корейскай таҥастаах сиэттиһэн киирбиттэрэ.
Ийэм төһө да тылы билбэт буоллар, куйаар ситимин тылбаасчытынан Тэсу төрөппүттэрин кытта хайа баҕарар тото кэпсэтэрэ. Бэркэ диэн тапсыбыттара.
— Лена, кэриэйдэр биир ураты хаачыстыбаларын ааттаа эрэ.
— Кэриэйдэр дьэ чахчы үлэһит дьон. Олох үлэнэн эрэ олороллор. Сарсыардаттан хара киэһээҥҥэ диэри үлэлээн эрэ тахсаллар. Тэсу төрөппүттэрэ төһө да сааһырдаллар олорботтор, үлэлииллэр. Наһаа түргэттэр, мэлдьи ыксыы сылдьаллар.
Оҕо саадыттан саҕалаан, кырачааннарга араас идэлэри билиһиннэрэллэр. Астара-таҥастара хайдах быһыылаахтык кэлэрин, барытын үөрэтэллэр. Үлэһит буоллаххына, дойдугун үүннэрэҕин-сайыннараҕын диэн өйдөбүлү оҕоҕо эрдэттэн иҥэрэллэр. Оҕо — кэскилбит диэн, оҕолору олох үрдүктүк туталлар. Уопсастыбаннай транспорга оҕолоох ийэ киирдэҕинэ, оннооҕор ытык кырдьаҕастар туран биэрэллэр.
Уопсайынан Соҕуруу Кореяҕа хас биирдии киһиэхэ ытыктабыллаах сыһыан баар. Атыылааччылар, атыылаһааччылар бэйэ-бэйэлэригэр хайаан да махтаналлар. Итинник үтүө сыһыаҥҥа түргэнник үөрэнэр эбиккин. Дойдубар олорон, Соҕуруу Корея олоҕун-дьаһаҕын интэриэһиргиирим. Дорамалары элбэхтик көрөрүм. Онон култуураларын син билэрим.
— Эн кинилэр тэтимнэригэр төһө сөп түбэстиҥ?
— Түргэн-тарҕам буоламмын кинилэр тэтимнэригэр сөп түбэһэр эбиппин. Билигин биһиги ыал Чхонан диэн куоракка олоробут. Парикмахерскайга баттах кырааскалааһынынан дьарыктанабын. Киһи бөҕө сылдьар. Сороҕор аһыыр да бириэмэм суох буолар. Өссө дьиэлэри хомуйан, эбии дохуот киллэрэбин. Кэргэним риэлтордыыр. Манна, Кореяҕа хайа баҕарар үлэ, үрүҥүттэн, харатыттан тутулуга суох үрдүктүк сыаналанар. «Любая работа в почете» диэбит курдук. Үлэҕэ хойутуур табыллыбат.
— Биһигиттэн атын туох үгэстээхтэрий?
— Соҕуруу Корея сирэ-уота кыра буолан, күн сириттэн букатыннаахтык барбыт дьоннорун уматаллар, кремациялыыллар. Күллэрин (прах) үүнэн турар мас анныгар көмөллөр. Төһө да суох буолларбыт, айылҕабытыгар көмөлөһөбүт диэн өйдөбүлтэн. Буддистар буоланнар айылҕаҕа сүгүрүйэллэр.
Суох буолбут киһини кистээн баран, дьиэҕэ киириэхтэрин иннинэ тууһунан ыраастаналлар.
— Арыгыны, пиибэни төһө иһэллэрий?
— Үлэ кэнниттэн сүрүннээн эр дьон салайааччыларын кытта кафеҕа, рестораҥҥа бараннар култуурунайдык пиибэ, арыгы иһэллэр. Күнү быһа үлэлиир буоланнар, оннук гынан сылааларын таһаараллар. Дьоппуоннар курдук. Хаһан да этиспэттэр, охсуспаттар. Биир эмэ оннук түгэн баар буоллаҕына, ол киһини кытта хаһан да бииргэ остуолга олорботтор.
— Олохсуйа тиийэн баран, астарын атыҥыраабатаҕын дуо?
— Бастаан син атыҥыраабытым. Онтон үөрэнэн хаалаҕын. Кэриэйдэр оҕуруот аһын, клетчатканы элбэҕи сииллэр. Биһиги аспытыттан уратыта диэн, аһыы эрэ. Эмиэ эти сииллэрин сөбүлүүллэр. Муора бородууктата элбэх. Битэмииннээх, дуоруобуйаҕа туһалаах астара элбэх. Бастаан утаа дойдум аһын наһаа ахтарым. Билигин сөп буола-буола алаадьылыыбын.
— Кэриэйдэр ыт этинэн аһылыктаналлар, онно аналлаах фермалар эҥин бааллар үһү дииллэрэ төһө оруннааҕый?
— Соҕуруу Корея дьоппуоннары кытта сэрии саҕана ас-үөл тиийбэтиттэн ыт этинэн аһылыктана сылдьыбыттар диэн манна кэпсииллэр. Билигин ас арааһа дэлэй буоллаҕа. Онон кэриэйдэр ыт этин сиэбэттэр. Икки-үс сыл аннараа өттүгэр ыт этин сиири бобор туһунан сокуон олоххо киирбитэ. Ол иннинэ олох аҕыйах чып кистэлэҥинэн ыт этин туһанар рестораннар бааллара. Менюга, биллэн турар, киллэрбэттэрэ. Билэр дьон сакаастыыллара. Сахалар, сэллик ыарыылаах дьон эмиэ сииллэрэ дии.
— Соҕуруу Кореяҕа биэнсийэ диэн баар дуо?
— Госсулууспалаахтарга эрэ биэнсийэ баар.
— Лена, уулуссаҕа сырыттаххына, атын омук сылдьар диэн билэллэр дуо?
— Уулуссаҕа атын омук сылдьар диэбэттэр. Оннооҕор үлэбэр сорохтор билбэттэр. Дьүһүммүт биир буоллаҕа.
— Лена, ааҕааччыларбытыгар хантан төрүттээххин-уустааххын кытта билиһиннэр эрэ.
— Мин Үөһээ Бүлүү улууһуттан төрүттээхпин. Төрдүс кылааска диэри Исидор Барахов аатынан Үөһээ Бүлүүтээҕи орто оскуолаҕа үөрэммитим. Бэһис кылааска Михаил Алексеев аатынан өрөспүүбүлүкэтээҕи гимназияҕа көспүтүм. Физико-математическай кылааска үөрэммитим.
— Оскуола кэнниттэн олоҕун хайдах салаллыбытай?
— Алгебра уонна информатика предметтэригэр биир кэлим экзаменнарын ситиһиилээхтик туттарбытым. Итилэргэ баалларым үрдүктэр этэ. М.К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университекка математика уонна информатика институтугар туттарсан үөрэнэ киирбитим. Кэлин санаатахпына, итиннэ үөрэниим тус бэйэм буолбакка, төрөппүттэрим баҕалара этэ. Оччолорго буолуохтаах буолуохтааҕын курдуга.
Дьиҥэ, дууһам тылларга тардыһара. Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьыахпыттан кытай уонна дьоппуон тылларын билиэхпин баҕарарым. Кылааһым салайааччыта английскай тылын учуутала этэ. Кини кыһамньылаах үөрэтиитинэн бу тылга интэриэс үөскээбитэ. Үрдүк үөрэх кыһатыгар да үөрэнэ сылдьан, английскайы үөрэтэрим. Онон бу тылы син билэбин диэххэ сөп.
Математика уонна информатика институтун үөрэнэн бүтэрбитим. Ол кэнниттэн ХИФУ экономическай факультетыгар үөрэммитим. Онон программист уонна экономист үөрэхтээхпин.
— Лена, сиһилии кэпсээниҥ иһин махтанабын.
Людмила НОГОВИЦЫНА
ПОДЕЛИТЬСЯ: