Уһук илиҥҥи гектары биэрии 2016 сылтан киирбитэ. Бу бырагыраама сүрүн сыала-соруга Уһук Илиҥҥи федеральнай уокурукка дьону олохсутуу, сири-уоту сайыннарыы, баһылааһын. Ол курдук, судаарыстыба гектары эрэ биэрбэт, суолу тутууга, уот, гаас ситимин тардыыга кырата суох көмөнү оҥорор. Соторутааҕыта Нам улууһугар тахса сылдьан, улуус баайын-дуолун салайар кэмитиэт дириэктэрин Святослав Белолюбскайы көрсөн, уһук-илиҥҥи гектары биэрии, элбэх оҕолоох ыалларга, байыаннай дьайыы кыттыылаахтарыгар сири-уоту түҥэтии хайдах бара турарын туһунан кэпсэттим:
– Святослав Святославович, ааспыт сылга уһук илиҥҥи гектарынан төһө элбэх сайаапка киирдэ?
– Гектары биэрии пилотнай бырайыак быһыытынан Саха сиригэр 2017 сылтан Нам улууһуттан саҕаламмыта. Сылын ахсын сайаапка киириитэ элбээн иһэр. Ол курдук 2024 сыл түмүгүнэн 1235 сайабылыанньа киирдэ. Холобур, 2023 сыллаахха 200-чэкэ эрэ киирбит. Нам улууһугар алта агломерацияны тэрийэн олоробут, ону таһынан быйылгыттан икки агломерация 1-кы Хомустаахха, Хамаҕаттаҕа тэриллэн эрэллэр.
– Агломерация диэн тугуй?
– Агломерация диэн дьон бэйэтэ туспа кыбаарталы тэринэн оҥостуулара ааттанар. Бастакынан биһиэхэ Партизан нэһилиэгэр “Светлай” кыбаартал киирбитэ. Федеральнай сокуонунан маннык кыбаарталлар инженернэй өттүнэн хааччыллыбыт буолуохтаахтар. Ол сокуоҥҥа олоҕуран “Светлай” кыбартаалга 90-ча уһаайбаҕа босхо уот тардыллыбыта. Билигин Хамаҕаттаҕа баар кыбаарталга уот киллэрэ сатыы сылдьабыт, градостроительнай докумуона оҥоһулла сылдьар.
Бөтүҥҥэ И.П. Уваровская гектар сирин толору баһылаан, сауналаах, бассейннаах нэһилиэнньэни сынньатар киини туттаран үлэтин саҕалаата
– Гектары ылбыт дьон туохха туһанан эрэллэрий?
– Дьон сүрүннээн туризмы сайыннарыыга туһаннылар, ыалдьыттарга аналлаах дьиэлэри туталлар, ону тэҥэ кэтэх дьиэ туттаары ылаллар. Ол курдук, Түбэ нэһилиэгэр туристическай бааза хаһыс да сылын үлэлии турар. Хатыҥ Арыыга дьону сынньатар, сауналаах сайыҥҥы дьиэ туттулар. Экология министиэристибэтин салаатынан Кэҥкэмэ үрэҕин диэки бултуур үүтээн туттаары ылаллар. Ойуур пуондата буолан, итини Ойуур сыһыаннаһыыларын департамена быһаарар.
Аппааныга С.К. Сивцев сынньалаҥы тэрийэр «Туллук» гостиницата үлэтин саҕалаабыт
– Атын эрэгийиэнтэн кэлэн гектар ылбыт дьон баар дуу?
– Атын эрэгийиэнтэн суохтар. Дьон үксэ аймаҕынан киирэллэр. Холобур, Партизаҥҥа ити “Светлай” агломерацияны биир аймах куораттан кэлэн, дьонун мунньунан ылбыта. Сайын аайы куораттан тахсан, дьиэ туттан, күрүөлээн, хортуоппуй олордон, даача курдук оҥостон олороллор. Биир моһуоктааҕа диэн сороҕор гектардарын кыраныыссатын чуолкайдаабакка, тутталлар. Ону сайабылыанньа киирдэҕинэ, суолу-ииһи, кыһыл зоналары учуоттаан, сирдэрин кыраныыссатын көннөрөн, сааһылаан биэрэбит.
Улуус киинигэр Намҥа Е.Е. Свинобоев «Кэрэ кэм» дьиэтэ айылҕалыын алтыһыан баҕалаах дьоҥҥо анаан аһылынна
– Байыаннай дьайыы кыттыылаахтарыттан төһө сайаапка киирэн эрэрий?
– Былырыын байыаннай дьайыыга кыттыбыт уолаттарга Никольскай нэһилиэгэр суол кытыытыгар кыбаартал тэрийэммит, сэртипикээт түҥэппиппит. Бу тута бас билиигэ бэриллэр 12 суотайдаах уһаайбалар, уһук-илиҥҥи гектар буолбатах. Былырыын сокуоммут арыый ситэтэ суох этэ, уолаттар сэрииттэн кэллэхтэринэ биирдэ бэриллэр диэн этэ. Оттон бу Саҥа дьыл саҕана уларыйыы киирбитэ, уоппускаҕа да кэлэ сылдьан сир ылыахтарын сөп диэн. Итиннэ билиҥҥи туругунан 98 сайабылыанньа киирдэ. Сүүрбэччэ уһаайбаны биэрдибит, ол иһигэр өлбүт уолаттар дьиэ кэргэттэригэр. Нам улууһун олохтоохторугар. Билигин да сайабылыанньалар киирэ тураллар, онон быйыл эмиэ туспа кыбаарталы оҥорор былааннаахпыт.
– Кинилэргэ ханнык чэпчэтиилэр баалларый?
– Байыаннай дьайыыга кыттыбыт уолаттар, өлбүттээхтэр дьиэ кэргэттэрэ сир арендатыттан босхолоноллор, социальнай гаастааһыҥҥа эмиэ бастакы уочаратынан тураллар. Итиннэ бырабыыталыстыба уурааҕынан гааһы киллэриигэ, дьиэ иһинээҕи гаас тэрилин атыылаһыыга, таҥыыга чэпчэтиилэр бааллар.
– Ол аата байыаннай дьайыы кыттыылаахтарын кыбаарталыгар уоту, гааһы киллэриигэ үлэ түргэнник барыа буоллаҕа?
– Былырыын Никольскайга баар кыбаарталга саҥа ГРП (газораспределительнай пуун) туруорбуттара. Итиннэ төһө да аҕыйах дьиэ тутулуннар, байыаннай дьайыы кыттыылаахтара баар буолан, социальнай гаастааһын бырагырааматынан үлэ түргэнник барда, дьиэлэр гааска холбоннулар. Маны сэргэ элбэх оҕолоох ыаллар эмиэ бастакы уочарат тураллар.
– Уһук илиҥҥи гектарынан сир ылан баран, 5 сыл иһигэр дьон тугу туттуохтаахтарый? Үгүс киһи итини билбэт, ылан баран тугу гынабытый диэн буолар.
– Холобура, биһиэхэ түөрт сыл иһигэр гектарынан бэриллибит 98 учаастак бас билиигэ көспүтэ. Онтон аҕыс учаастакка тугу да оҥостубакка, көннөрү арендаҕа ылбыттара. Гектар ылбыт киһи учаастагар 30 тыһыынча солкуобайтан кырата суох сууммаҕа тугу эрэ туттубут буолуохтаах. Бу сирдэригэр тугу эрэ туттан, бас билиилэригэр ыллахтарына, өссө иккистээн гектар көрдүөхтэрин сөп. Биһиги улууспутугар барыта 192 гектары кыайан баһылаабакка, төннөрдүлэр. Дьиэ туттубут буоллахтарына, хойутаабыта 4 аҥар сыл буолла да, докумуонун оҥорторуутугар сүүрүөхтэрин наада. Эбэтэр хапытаалынай эбийиэк баар буоллаҕына, техньиичэскэй былаанын оҥорторон бэйэлэрин бас билиилэригэр көһөртөрө охсуохтаахтар.
О.Г. Белоусов туттарар толору хааччыллыылаах таас дьиэтэ
– Күрүөнү тутуу сири баһылааһын үлэтигэр киирэр дуу?
– Күрүөнү тутуу эмиэ киирэр. Билигин биир кууб 30-тан тахса тыһыынча солкуобай сыанаҕа турар. Биһиэхэ кэлэн отчуоттаатахтарына, баран көрөбүт, хаартыскаҕа түһэрэбит. Куоракка олорор дьон, бачча чыыһылаҕа кэлэбит диэн эрдэттэн сэрэтиэхтэрин наада.
– Святослав Святославович, сиһилии эппиэтиҥ иһин баһыыба. Үлэҕэр ситиһиилэри, кыайыыны-хотууну баҕарабын.
Дьэ, бу курдук төрөөбүт-үөскээбит түөлбэбэр уһук илиҥҥи гектар бырагырааматынан үлэ күөстүү оргуйа турарыттан, дьон сири-уоту бас билиигэ ылан туризмы сайыннаран, дьиэ кэргэн экэниэмикэтинэн дьарыктанан эрэриттэн сүргэм көтөҕүллэн, үөрэн кэллим.
Виктор Эверстов
ПОДЕЛИТЬСЯ: