Өтөрүнэн буолбатах улахан үҥкүү түһүлгэтэ буолла… Олунньу 27 күнүгэр Былатыан Ойуунускай аатынан Саха театрыгар «Алгыстаах саха үҥкүүтэ» диэн искусствоведение наукатын докторын, профессор Ангелина Григорьевна Лукина научнай, иитэр, айар үлэтин 50 сылыгар ананар кэнсиэр-биэчэр буолан ааста.
Бу түһүлгэни хотугу норуоттары, кэскиллэрбитин кэрэҕэ-үтүөҕэ уһуйар, чугас эргин суох үрдүк үөрэх кыһата Арктикатааҕы култуура уонна искусство судаарыстыбаннай институт үрдүк таһымҥа тэрийэн ыыппытын бэлиэтиибин. Кэнсиэргэ сүүрбэттэн тахса хореографическай кэлэктиип кыттыыны ылла. Ити барыта Ангелина Лукина үөрэнээччилэрэ, туйаҕын хатарааччылара.
Кини: «Үгүстэр быстах толкуйдуулларын курдук, үҥкүү хараҕы сымнатар, дьону аралдьытар көр-оонньуу буолбатах. Холобурга аҕаллахха, сахалыы үҥкүүлэр итэҕэли кытта ыкса ситимнээхтэр, дириҥ философиялаахтар. Тюрколог Николай Климович Антонов «үҥкүү» диэн тыл «күҥҥэ үҥүү» диэн өйдөбүллээх диэн турардаах», — диэн эппиттээх. Чахчыта да оннук, бииртэн биир киһини алыптаах кэрэ эйгэтигэр, атын турукка киллэрэр үҥкүүлэри көрөөччүлэр дохсун ытыс тыаһынан көрүстүлэр. Ырыаһыт Александр Дьячковскай-Саарын доллоһутар тойугунан доҕуһуоллатан толоруллубут итэҕэл үҥкүүтэ киһи этин сааһа арыйан, көрөөччүнү ураты турукка киллэриэн киллэрдэ.
Кэнсиэргэ көрөөччүлэр номоххо киирбит «Оһуор үҥкүүтүн» олус диэн сэргээтилэр. Бу үҥкүү туһунан Ангелина Григорьевна: «Оһуор үҥкүүтүн» аан бастаан 1957 сыллаахха Сергей Зверев-Кыыл уола туруорбут. Бу үҥкүү уос номоҕун кытта ситимнээх, наһаа дириҥ историялаах. Ити номох архыыпка харалла сытар. Былыргы сахалар олохторо барыта ити үҥкүүгэ ойууланар. «Оһуор үҥкүүтэ» оһуохай көтүүтүнэн, саамай түргэн чааһынан түмүктэнэр. Кыыл уола эппитинии, бу үҥкүү олох үҥкүүтэ буолар. Хас хамсаныыта барыта дириҥ ис хоһоонноох. Айыыларга тардыһар хамсаныылар «Оһуор үҥкүүтүгэр» бааллар. Бэйэтэ сэһэн курдук үҥкүү», — диэн этэн турардаах. Кистэл буолбатах, кэлиҥҥи кэмҥэ «Оһуор үҥкүүтэ» саататар үҥкүүгэ кубулуйан испитэ, аныгытыта сатааннар, ис кута-сүрэ сүтэн хаалбыта.
Үҥкүүгэ музыка, доҕуһуол улахан оруолу оонньуур. Кэнсиэргэ толоруллубут алгыстаах сахалыы уонна хотугу үҥкүүлэр музыкалара олус табыллыбыттарын бэлиэтиэм этэ. Үҥкүүһүттэр көстүүмнэрэ эчи кэрэлэрин. Үҥкүү, доҕуһуол, көстүүм барыта дьүөрэлэһэн, хатыламмат кэрэ эйгэтин үөскэттилэр. Итилэри таһынан үҥкүүлэр дириҥник толкуйданан, ис дууһаттан туруоруллубуттарын киһи тута билэр, Бу буоллаҕа үрдүк маастарыстыба диэн.
Дэлэҕэ кэнсиэр-биэчэргэ биир тыл этээччи «үҥкүү сайдыбыт да эбит» диэн этиэ дуо? Ити этиигэ толору сөпсөһөбүн.
2003 сыллаахха Ангелина Лукина устудьуоннар аҥаардас теорияны эрэ үөрэтэн баран, сыанаҕа тахсыбакка сылдьаннар, кимнээҕи култуураҕа, үҥкүүгэ, кэрэҕэ уһуйуохтарай диэн санааттан, толкуйтан «Аар аартык» үҥкүү норуодунай ансамблын тэрийбитэ. Бу ансамбль Россия иһигэр, араас тас дойдуларга, Саха сиригэр олорор төрүт норуоттар култуураларын үгүстүк көрдөрбүтэ. Элбэх куонкурустарга, фестивалларга ситиһиилээхтик кыттыбыта.
Профессор Ангелина Григорьевна Лукина Сахабыт сиригэр үҥкүү сайдыытыгар киллэрбит кылаатын киһи тылынан кыайан эппэт буоллаҕа. Кини үйэ аҥаара кэм устата тыһыынчанан ахсааннаах идэтийбит хореографтары бэлэмнээн таһаарбытын бэлиэтиибин. «Алгыстаах саха үҥкүүтэ» кэнсиэр-биэчэр түмүгэр Ангелина Григорьевна урукку сылларга үөрэппит, уһуйбут үөрэнээччилэрэ сыанаҕа тахсыбыттарыгар, учуутал хайдахтаах курдук үөрбүтүн, долгуйбутун, сирэйдиин-харахтыын сырдаабытын, көрөөччүлэр өйдөөн көрбүт буолуохтаахтар. Учууталга үөрэнээччи махталыттан, тапталыттан ордук туох кэлиэй?
Кини этноүҥкүүлэргэ ананар үгүс ахсааннаах научнай үлэлэри суруйда. Суруллубут — суоруллубат. Дьэ бу — үҥкүү сайдыытыгар тугунан да кэмнэммэт кылаатынан буолуон буолар.
Людмила НОГОВИЦЫНА
ПОДЕЛИТЬСЯ: