Чингисхан империятыттан төрүттээх
Билиҥҥи Россия эдэр ыччатын ортотугар бэйэтин ырыатынан- тойугунан рэпер Скриптонит аатырар. Кини омугунан казах, дьиҥнээх аата Адиль Оралбекович Жалелов диэн. 1990 с. Павлодар куорат чугаһынааҕы Ленинскэй диэн бөһүөлэккэ төрөөбүт уол билигин Россия ыччатыгар биир биллэр ырыаһыт буолбут. Кини ырыаларын ис хоһоонун саастаах дьон сороҕор өйдөөбөппүт да буоллар, кини ырыаларын ыччат тэбис- тэҥҥэ ыллаһарыттан көрдөххө көрөөччүлэр сөбүлүүллэр быһыылаах. Скриптонит курдук ырыаһыт баар буолбутуттан биири өйдөөн кэллим. Ол курдук 90-с сылларга Россияҕа албан аатырбыт, үгүс ыччат кумира буолбут Виктор Цой эмиэ азиат этэ. Дьиктитэ диэн Цой өлбүтэ үйэ аҥаарыттан ааста да, кини фанаттара күн бүгүн да ыччат ортотугар бааллара киһини сөхтөрөр. Туох да омуна суох эттэххэ, Виктор Цой курдук оччотооҕу уонна кэлиҥҥи ыччакка кумирынан буолбут ырыаһыт өссө да төрүү илик быһыылаах. Россияҕа араас элбэх омук оччоттон баччааҥҥа диэри олорор эрээри ити икки азиат уолаттар курдук ыччат кумирдара буолбут дьон аҕыйахтар. Билигин Россия төһө да Европа судаарыстыбаларын кытары доҕордоспотор, үгүстэр дойдубутун европейскай сайдыынан барбыт судаарыстыба курдук сыаналыыллар. Ол эрэн били поэт Блок суруйбутун курдук: «Да, скифы мы! Да, азиаты- мы, С раскосыми и жадными очами!» диэни өйдөөн кэлэбин. Онон Цой уонна Скриптонит азиаттар буолбатах омуктарга феноменнарын, мин биир бэйэм, норуот кинилэри былыргы геннай таһымынан ылынар дуу дии саныыбын. Үгүс үөрэхтээхтэр, учуонайдар Россия судаарыстыбата былыргы Чингисхан империятыттан төрүттээх диэн суруйбуттарын кытары сөбүлэһэргэ эрэ тиийэбин.
Маҥан хаар—дойду ахтылҕана
Быйыл кулун тутарга, олунньу ыйдарга балай эмэ хаардаата. Ол курдук социальнай ситимнэргэ муус маҕанынан бүрүллүбүт Дьокуускайы сорох дьон үөрэн-көтөн, иэйэн-куойан туран таһаарбыттар, сырдык санааларын кытары үллэстибиттэр. Туох кистэлэ кэлиэй, сорохтор кыһын барбатыттан, сааспыт кэлэн испэтиттэн эмиэ мундуйданабыт. Кулун тутарга муус маҕан хаар түһэн үллүктээбитин кэннэ, кырпай маҕанынан тэлгэммит тротуар устун хааман иһэн биири бэлиэтии көрдүм. Ол курдук хаарга оҕолор суруйбут суруктара хара баһаам. «Я люблю тебя Гоша», «I love you Misha», «Нина+ Дуся=дружба» уо.д.а. суруктар элбэхтэр. Маҕан Хаартан астынан, дуоһуйан, үөрэн-көтөн туран суруллубут суруктар оҕолор күлбүт-үөрбүт сирэйдэрин көрдөрөргө дылы. Аҕыйах хонон баран тротуар кытыытын өйдөөн көрбүтүм, били маҕан хаарбыт массыына сырыытыттан хараарыаҕынан харааран баран сытар, суруллубут суруктар көстүбэт да буолбуттар. Онно туох да киһи соһуйара суох, буолуохтаах буолуоҕун курдук ылынан баран хааман иһэн арааһы санаатым. Оҕолорум кыра эрдэхтэринэ биирдэ даачаҕа хаар күрдьэ бардыбыт. Даача муус маҕан хаарын көрөөт оҕолорум ыһыытаһа түһэн баран, мин «ыалдьыаххыт, бүтүҥ» диэн буойарбын истибэккэ маҕан хаарга күөлэһийбиттэрэ, өргө диэри үөрбүттэрэ-көппүттэрэ ааспатаҕа. Куорат оҕолоругар куруук хара хаары көрө үөрэммит дьоҥҥо төһө эрэ дьоллоох түгэн буолбута буолуой? Ол курдук быйылгы хаарга оҕолор эмиэ үөрэн- көтөн саамай кистэл санааларын суруйдахтара, кэрэ, сырдык санааҕа куустардахтара. Бу гаджетка, социальнай ситимнэргэ батыллыбыт оҕолорбутугар маҕан хаар түһэн Дьокуускайы киэргэтэн, оҕолор дууһаларын сырдатан ааспытыгар махтал буоллун! Сахабыт сирин биир кэрэтэ-Маҕан хаар куруук оҕолорго үтүөнү, сырдыгы, кэрэни эрэ кэпсээтин! Улаатан баран ханна да сырыттахтарына, дойдуларын Маҕан хаарын умнубатынар, куруук үтүөнү, кэрэни, сырдыгы эрэ кытары хаардарын сибээстээтинэр!
Гоголь этиитэ
Билигин Украинаҕа буола турар быһыы-майгы сиэркилэ курдук хайа баҕарар омук ханнык суолу тутуһар сайдыытын көрдөрөр. Икки уоллаах Тарас Бульба улахан уола Остап чахчы дойдутун патриота. Мин Остап Бульбаны Белоруссияҕа тэҥнии саныыбын. Хантан хааннааҕын, кимтэн кииннээҕин билэр, ытыктыыр киһи. Онтон Андрис атын дьон угаайытыгар киирэн төрөөбүт дойдутун утары барбыт киһи. Билиҥҥи Украина салалтатын курдук. Төрөөбүт дойду диэн киһиэхэ ийэ курдук саамай күндү өйдөбүллэртэн биирдэстэрэ. Ийэ дойдуну таҥнарыы – ыарахан дьыала. Онуоха Тарас Бульба этэр тылын санаан көрүҥ: «Я тебя породил, и я тебя убью» диэн!». Нуучча норуотун кытары төрдүлэрэ биир аата, биирдэстэрэ Россияны утары сэриинэн ииригирэр, иккиһэ төһө да арахсан туспа хаһаайыстыба буоллар, төрөппүтэ ким буоларын умнубат. Ити сайдыы уонна кэхтии суолун тутуһар быһыы киһи, аймахтар, омук, судаарыстыба олохторугар арылхайдык көстөр. Улуу Гоголь 1835 сыллаахха, 188 сыл анараа өттүгэр, суруйбут улуу айымньыта күн бүгүн да тыыннааҕын олох көрдөрдө.
Н. Аргунова-Логло
ПОДЕЛИТЬСЯ: