Соҕуруу өттүттэн Индийскэй, оттон хоту өттүттэн Чуумпу акыйааннардаах Бали арыытыгар сылдьыбыт киһи үтүө өттүгэр уларыйар дииллэрэ, мээнэҕэ буолбатах. Ол курдук, бу арыы төрүт олохтоохторо аан дойдуга күүстээх итэҕэллээхтэринэн биллиэхтэрин биллэллэр. Дэлэҕэ кинини «Таҥаралар арыылара» диэн ааттыахтара дуо? Онон бу духуобунай сиргэ-уокка тардыһааччы да үгүс.
Хаһыаппыт бүгүҥҥү ыалдьыта ити сибэтиэй арыыга олорор биир дойдулаахпыт, үс оҕолоох ийэ — Екатерина Романова.
Бэлиэ быһыылаах
— Екатерина Вячеславовна, хайдах Бали арыыга тиийэн хаалбытын туһунан ааҕааччыларбытыгар билиһиннэр эрэ.
— Бастаан биһиги ыал Дьокуускайтан дойдубут тэбэр сүрэҕэр Москваҕа көһөн тиийбиппит. Итиннэ тиийэппитин кытта, тута пандемия саҕаламмыта. Инньэ гынан түөрт эркиҥҥэ хаайтаран хаалбыппыт. Биллэн турар, Москва улахан, кыраһыабай куорат, мегаполис буолан, киһи оннун буларыгар араас кыахтар элбэхтэр. Ол эрээри мэлдьи былыттаах, күн көрбөт буолан, наһаа баттаппытым.
Оннук муунту буолан олордохпуна, биир билэр кыыһым Балиттан кэлэн, миэхэ ыалдьыттаабыта. Олох хараҕа уоттанан, өрөкүйэн аҕай кэлбит этэ. «Ол арыыга олоро барыахха», — диэтэ. Тоҕо эрэ, тута: «Сөп, барыахха», — диэн хоруйдаабытым. Сөбүлэспитим эрээри, өр баҕайы туох да хамсаныыны оҥорботоҕум.
Саҥа дьыл буолла. Дойдубутугар чугас дьоммутун кытта бырааһынньыктаары айаҥҥа туруннубут. Аны бииргэ төрөөбүт эдьиийим Раиса: «Балига көһөн барыахха», — диэн турда. Эдьиийим омуна-төлөнө суох, олохтоохтук толкуйдуур киһи. Испэр «туох ааттаах бары Бали да Бали диэтилэр», туох эрэ бэлиэ быһыылаах дии санаатым.
Ол саҕана Бали кыраныыссата сабыылааҕа. Туризм тохтоон турара. Балига бизнес визалаахтар эрэ тиийэр кыахтаахтара. Оннук визаны оҥотторон баран, кыраныысса аһылларын кэтэһэн, чымадааммытын хомунан баран олордубут. Кыраныысса арыллыбыта. Эдьиийим биэс оҕолоох, оттон мин үс оҕолоохпун. Тохсус уонна сэттис кылаастарга үөрэнэр икки кыраларбытын ыламмыт Балига көттүбүт. Арыыга тиийээппитин кытта, кыраныысса эмиэ сабыллан хаалбыта. Биэс күн харантыыҥҥа сыттыбыт.
Мин хаһан да Балига сылдьа илигим. Оттон эдьиийим бу дойдуга эрдэ сылдьыбыта. Итиннэ көһүөн баҕарар санаатын үс сылы быһа иһигэр тута сылдьыбыт. Бу дойдуну куйаар ситиминэн дэлби үөрэппит этэ. Ол гынан баран, ити үөрэтии ситэтэ суоҕа. Аны санаатахха, бу дойду туһунан үчүгэйдик билбэккэ эрэ, көһөн кэлии диэн, харса суох быһыыланыы эбит (күлэр).
Куһаҕан эмиэ үчүгэйдээх. Пандемия буолан, туохха барытыгар сыана түһэн турара. Бастаан дойдуну билсэ таарыйа Бали араас оройуоннарыгар олоро сылдьыбыппыт. Оннук кэрийэн-кэрийэн бараммыт, Санур диэн оройуону талбыппыт. Аны иккиэ английскайдыы үчүгэйдик билбэппит. Көһөн бараары сылдьан, кыратык үөрэппитэ буолбутум. Москваҕа харбыырга үөрэммитим. Ити 2021 сыл этэ.
Кэлээт да, уон күн дьиэттэн быкпатаҕым. Ханна-ханна кэллим, хайдах дойду, дьон эбиттэрэ буоллар диэн, толлуу да, куттаныы да баара. Онтон кыраһыабай баҕайы дьиэни куортамнаһан баран, санаа көтөҕүллүүтэ, дьоллонуу (эйфория) эмиэ кыратык киирэ сылдьыбыта. Оҕолорбутун үөрэттэриэхтээх норуоттар икки ардыларынааҕы оскуолалар төлөбүрдэрин көрөн бараммыт, уҥа сыыстыбыт. Тугу да билбэт буоллахпыт дии. Университеттааҕар ыарахан төлөбүрдээхтэрэ.
Ол олордохпутуна, политикаҕа быһыы-майгы уларыйан киирэн барда. Бааммыт картата үлэлээбэт буолан хаалла. Ол саҕана дохуотум дойдубуттан этэ. Москваҕа төннөн кэлбиппит. Онно олорон, Балибытын ахтан киирэн барбыппыт. Москваҕа баар дьиэбин атыылаан кэбистим уонна арыыбытыгар төннүбүппүт. Туристар киирэн эрэ кэмнэрэ этэ. Ол эрээри намыһах сыана турара. Ону баттаһа наһаа үчүгэй оройуоҥҥа дьиэ атыыласпытым. Пляжтан чугас, бассейннаах. Оҕолорум наһаа үөрбүттэрэ. Оруобуна төрөөбүт күммэр Балига иккистээн кэлбиппит. Эдьиийим дойдутугар хаалбыта.
Уолум Никита норуоттар икки ардыларынааҕы оскуолаҕа үөрэнэ киирбитэ. Бары предметтэргэ английскай тылынан үөрэнэр. Учууталлар үөрэнээччилэргэ наһаа истиҥ сыһыаннаахтар. Төрөппүттэр мунньахтарыгар учууталлар бары кытталлар. Кинилэр оҕоҥ хайдах үөрэнэ сылдьарын туһунан кэпсииллэр. Билигин Никита музыканан үлүһүйэ сылдьар. Британскай музыкальнай оскуолаҕа үөрэнэр. Кыыһым Карина Москватааҕы оскуоланы үөрэнэн бүтэрбитэ.
Эдьиийим оҕолорун илдьэ кэлбиппит. Биир балтым урбаан институтугар үөрэнэр.
Гольфка – кыайыылаах
— Бэйэҥ итиннэ тугунан дьарыктанаҕын?
— Үөһэ этэн аһарбытым курдук, бастаан Балига кэлэн баран, эдьиийбинээн массыына арендалаан баран, арыыны биир гына кэрийбиппит, үөрэппиппит. Наһаа улахана суох арыы эрээри, киһи кэрэхсээн көрөрө олус элбэх. Уончалыы сыл олорбут дьон, ону барытын кыайан көрбөккө бараллар.
Төннөн кэлэн баран, массыына атыыласпытым. Турдары тэрийэргэ ылсыбытым. Маршруттары толкуйдаабытым. Суоллара-иистэрэ биһиэнин курдук буолбатах. Наһаа кыараҕас уонна эрийэ-буруйа. Аны матасыыкыл, массыына бу элбэҕэ. Олору барытын учуоттаабытым.
Туристарга, дьоҥҥо көмөлөһөр «Калькулятор жизни на Бали» диэн сайт оҥорбуппут. Онлайн виза оҥорор, дьиэ броннуур ссылкалар бааллар. Сынньалаҥнар, рестораннар сыаналара төһө буолаллара, туох барыта баар. Бастаан Балига тиийэр дьоҥҥо олус көмөлөөх сайт. Кыстыы кэлэр дьоҥҥо туспа калькулятор баар. Уһун болдьоххо дьиэ куортамын, оскуолалар, бородуукта, бензин, техника арендатын сыаналара бааллар. Дьон ааҕынарыгар-суоттанарыгар наһаа табыгастаах. Бастаан кэлэрбэр итинник сайт баара буоллар төһөлөөх абыраныах этим. Сайтка фрилансердарга, урбаанньыттарга көмө эмиэ баар. Индонезия экономиката тэтимнээхтик сайда турар.
Балига сылга ортотунан 5-тан тахса мөлүйүөн киһи сынньанан барар. Сылын ахсын ити сыыппара үллэ турар.
— Екатерина, эн үгүс киһи дьарыктаммат спордунан, этэргэ дылы, үгүстэр киинэҕэ эрэ көрөр гольф көрүҥүнэн дьарыктанаргын истибитим…
— Гольфунан дьарыктаммытым үс сыл буолла. Балига пандемия кэмигэр спорт объектара эрэ үлэлииллэрэ. Ол кэмҥэ гольфка оонньуу үөрэммитим. Адаптацияланарбар олус диэн көмөлөспүтэ. Наһаа элбэх араас омук дьонун кытта билсибитим. Бу спорт көрүҥүнэн атахтарыгар бигэтик турбут дьон дьарыктаналлара биллэр. Холобур, соторутааҕыта Сингапурга аэропорт бырайыагын оҥорсубут дьоппуон киһитин дьиэ кэргэнин кытта билсибитим. Кэргэнэ кыра кыыспын Каринаны дьоппуон тылыгар үөрэппитэ. Бу ыал оҕобун Токиоҕа күүлэйдэтэ илдьэ бара сылдьыбыттара. Кыыһым Япония култууратын олус интэриэһиргиир. Гольфка билсибит дьонум араас тэрээһиннэргэ ыҥыраллар. Бу спорт көрүҥүнэн дьарыктанан бары өттүнэн сайынным.
Манна кэлиэм иннинэ гольфу олох фантастика курдук саныырым. Гольфтыы сылдьыам диэн санаа кыыма да суоҕа.
Кыра кыралаан күрэхтэһиилэргэ кыттар буолбутум. Ааспыт сыллаахха норуоттар икки ардыларынааҕы турнирга категориябар кыайыылаах үрдүк аатын ылбытым.
Киһиэхэ туох тиийбэтий?
— Бали өссө эйигин тугунан тарпытай, угуйбутай?
— Арыы төрүт олохтоохторо мэлдьи үөрэ, мичээрдии, сырдыгынан сыдьаайа сылдьаллара, ханна да ыксаабаттара, күүстээх итэҕэллээхтэрэ ордук миигин кэрэхсэппитэ (Билигин олоххо тиийбэт өрүттэр, ааптар). Кылгастык эттэххэ, духуобунай дьон. Итэҕэллэрэ сахалар, биһиги, итэҕэлбитигэр майгынныыр. Олохтоохтор кэлии дьоҥҥо мэлдьи көмөлөһөллөр, өйөбүл буолаллар. Маһынан наһаа үчүгэйдик уһаналлар. Дууһа уоскулаҥа диэн манна баар. Киһиэхэ бу орто дойдуга онтон ордук туох нааданый? Олохпут да итини көрдөрөн эрэр.
Кыһын буоллун, сайын буоллун +27-28 кыраадыс. Манна ийэм иккис сылын кыстыыр. Балига хаанын баттааһына үрдүүрүн умнар. Эмп иһэрин тохтотор.
Туох да химията суох фрукта уонна оҕуруот аһа дэлэй. Сылга уонча араас фрукта кэмэ кэлэн ааһар. Ол иһин хал буолбаккын.
Итини таһынан олохсуйа кэлбит дьон эмиэ олоххо наһаа күүстээх тардыһыылаахтар. Фрилансердар, серфердар, урбаанньыттар уонна биэнсийэлээх дьон кэлэннэр арыыга олороллор эбит. Бары доруобуйаларын олус диэн көрүнэллэр. Сарсыардаттан йогалыыллар, зарядкалыыллар, сүүрэллэр. Балига хайдах баҕарар дохуоттаах дьон олохсуйуохтарын сөптөөх.
Өссө миигин элбэх мэндиэмэннээх дьиэлэр суохтара, дэриэбинэ курдуга кэрэхсэппитэ.
Тус бэйэм Саха сирин курдук тыйыс усулуобуйаҕа олорбут киһи ханнык баҕарар дойдуга олохсуйуон сөп диэн толкуйдаахпын.
— Екатерина, Бали олохтоохторун итэҕэллэрин кытта кылгастык билиһиннэр эрэ.
— Балины «Остров 1000 Богов» диэн мээнэҕэ ааттаабаттар. Наһаа элбэх храм баар. Хас биирдии төрүт олохтоох дьиэтин таһыгар храмнаахтар. Иччилэри мэлдьи айах тута, аһата сылдьаллар. Айылҕаларын, сирдэрин, аал уоту, ууларын, техникаларын кытта аһаталлар. Итэҕэллэрэ биһиэнигэр олус майгынныыр. Интэриэһинэйэ диэн аллараа дойдуну кытта аһаталлар. Хараҥа эйгэ эмиэ астына-дуоһуйа сылдьыахтаах диэн өйдөбүллээхтэр. Оччоҕо ил-эйэ баар диэн этэллэр. Кинилэр итэҕэллэрэ — индуизм биир көрүҥэ, Агама Хинду Дхарма. Күн ахсын 12 чааска араадьыйанан алгыс курдук буолар. Сыбаайбаларга эмиэ күнү быһа алгыыллар. Үрүҥ күҥҥэ сүгүрүйэллэр.
Таҥха курдук күннээхтэр, ниепи диэн. Ол күн акыйаантан абааһылар тахсаллар диэн өйдөбүллээхтэр (сүллүкүүттэр курдук). Бу күн ким да дьиэттэн быкпат. Уоккун холбообоккун. Уу чуумпутук бэйэҕин иһиллэнэн дьиэҕэ олороҕун. Ол күн тугу да гыныа суохтааххын. Астаммаккын, аһаабаккын, тыаһаабаккын, бэйэ-бэйэҕин кытта кэпсэтиэ, төлөпүөнү тутуо суохтааххын. Ити күнү наһаа сөбүлээтим.
Дьиктитэ баар, бу арыыга баҕа санааҥ наһаа түргэнник туолар. Сыыһа санаабытын кытта. Дьон утуйар оронноро барыта вулкан диэки хайыһар. Утуйуу диэн син-биир медитация курдук. Киһи барыта дьоллоохтук, доруобайдык сылдьыан, олоруон баҕарар. Ол баҕа санаалара күүстээх ньэгир буолар.
— Ааҕааччыларга бэйэҥ тускунан билиһиннэр эрэ.
— Горнай улууһун Бэрдьигэстээҕэр улааппытым. Итиннэ оскуоланы бүтэрбитим. Музыка учууталынан үлэлээбитим. Онтон бизнес эйгэтигэр көспүтүм. Кыһалҕаттан урбаанньыт буолбутум. 23 сааспар кырачаан оҕобун туппутунан соҕотох хаалбытым. Кытайтан табаар аҕала, риэлтордыы, бырааһынньыктары ыытар саалалары киэргэтэ сылдьыбытым. Кэлин ресторан бизнеһигэр көспүтүм.
Үс оҕолоох ийэбин. Улахан кыыһым Диана Москваҕа баар, онно үөрэнэр, үлэлиир. Кыралар тустарынан үөһэ ахтан аһарбытым. Төрөппүттэрим Раиса Захаровна, Вячеслав Романович бастакы «Чороон» ансамбль кыттыылаахтара. Аҕам «Чороону» төрүттээбитэ.
— Екатерина Вячеславовна, интэриэһинэй кэпсээниҥ иһин махтанабын.
Людмила НОГОВИЦЫНА
ПОДЕЛИТЬСЯ: