Ханга халтарытта
Аан дойдуну транснациональнай хампаанньалар бас билэллэр дииллэр. Аһылыкка, доруобуйаҕа, таҥаска-сапка, эмкэ-томко уо.д.а. олох хайысхаларыгар дьоҥҥо бэйэлэрин табаардарын батарар инниттэн араас интэриэһинэй рекламалары, суруйуулары таһаараллара – олохпут биир арахсыспат көстүүтэ. Аптекаҕа үрүт үөһэ кыстанан турар эми-тому ыалдьыбыт дьон хамаҕаттык атыылаһан иһэбит, тыыннаах хаалаары муҥнанабыт. Кэлиҥҥи сылларга хаһыат, телевидение, социальнай ситимнэр нөҥүө эмпит-томпут киһини абырыырын оннугар алдьатар диэн өйдөбүлүнэн араас БАД-тары таһынан, айылҕа биэрэр баайынан бэйэни эмтэнии өйдөбүлэ күүһүрдэ. Ол курдук төрөөбүт сириҥ-дойдуҥ аһылыга, үүнээйитэ, ото-маһа киһиэхэ олус туһалааҕын туһунан суруйуулары саастаах дьон олус сэҥээрэн ааҕабыт, ылынабыт, ырытабыт. Кэлиҥҥи кэмҥэ атеросклерозтан, тымыр кыарааһыныттан, холестеринтан уо.д.а. тымыр, сүрэх ыарыыларыттан ууну элбэхтик иһиҥ диэн сүбэлиир буоллулар. Мин билэр дьахталларбын үтүктэн эмиэ күн аайы уу иһэн киллиргэтэбин. Арай ол сылдьан хаһан эрэ НТВ-га аатыра сылдьыбыт ыытааччы Елена Ханга этиитин истэн баран сөрү диэн сөхтүм. Кини этэринэн, ууну оннук элбэхтик иһии киһи доруобуйатыгар наадата суох, кини ханнык да тымыр ыарыытыттан абыраабат, хата ол оннугар сорох дьону кэбирэтиэн сөп диэтэ. Кини этэринэн, ити ыраас уу диэн ааттаан атыылыыр менеджердэр рекламалара үһү. Дьэ ону истэн Икки атах 80 бырыһыана ууттан турар буолан ууну элбэҕи иһиэхтээх диэн санаам тоҕо эрэ туллаҥнаата. Онон уу туһунан бөҕөх санаабын Елена Ханга халтарытта. Онтон сылтаан кими, тугу итэҕэйэбитий, туох санаанан салайтарынан олоробутуй диэн толкуйга түстүм. Арааһа, туох барыта күнүнэн уларыйа-тэлэрийэ турар, сарсыҥҥы күҥҥэ эрэлэ суох хараҥа, халбаҥ үйэҕэ илиибит иминэн, эт өйбүтүнэн эрэ толкуйдаатахпытына олорууһубут дуу диэн санаа үүйэ-хаайа тутта. Өбүгэлэрбит билиилэрин- көрүүлэрин, өйдөрүн-санааларын тирэх гынан.
«Социальнай сүрэҕэлдьээһин»
Сэбиэскэй кэм саҕанааҕы «Үлэ-дьол», «Ким үлэлиир, ол аһыыр» диэн луоһуннар элбэхтэр этэ. Билигин өйдөөн көрдөххө, төттөрү курдук олох кэллэ. Аймаҕым киһи: «Үйэм тухары үлэ диэн баран умса түспүтүм сыыһа эбит. Киһини өйдүөхпүттэн илиибин араарбакка үлэлиибин, үлэлиибин да байбатым», – диир. Икки оҕолоох дьүөгэ дьахтарым: «Ити дьон хайдах байарый? Хантан харчыланарый?», – диэн куруук биир ыйытыыга хоруй көрдөөбүтэ ыраатта. Сэбиэскэй саҕана бары тэҥ бырааптаах буоламмыт бары биирдик хамнастанан, аһаан-таҥнан олордохпут. Холхуостааһын, сопхуостааһын диэн кэлэктиибинэй үлэ өрө тутуллубут кэмэ буоллаҕа. Ол гынан баран ол сопхуостааһыммыт өр барбакка эстибитин илэ харахпытынан көрдөхпүт. Тоҕо эстибитин мин 1913 сыллаахха француз учуонайа Максимилиан Рингельман арыйбыт «социальнай сүрэҕэлдьээһин» диэн теориятын ааҕан баран өйдөөтүм. Кини теориятынан «социальнай сүрэҕэлдьээһин» диэн кэлэктиипкэ төһөнөн элбэх киһи үлэлиир да, оччонон ол кэлэктиип оҥорон таһаарыыта кыччыыр диэн эбит. Улахан кэлэктиипкэ сорох үтүө суобастаахтык үлэлиир буоллаҕына, сорох сүрэҕэлдьээн туохха да эппиэттээбэт буолан сэлээннэһии үөскүүр диир эбит тыа хаһаайыстыбатыгар элбэх эксперимени оҥорбут учуонай Рингельман. Онон сопхуос уһун үйэлэммэтин өтө көрбүт курдук. Билиҥҥи ырыынак оҥкулун сайдыыта аҥардас сүрэхтээх эрэ буолары ирдээбэт. Билиҥҥи кэм сүрэхтээх буолууну таһынан киэҥ билиини, толкуйу, олох саҥа дьайыыларын өтө көрүүнү, онтон сиэттэрэн хамсаныыны ирдиир. Онтон ол биһиэхэ, сааһырбыт дьоҥҥо, итини ылынан олохпутун уларытар уустугун өйдүүбүт. Ордук сэбиэскэй кэмҥэ үөрэммиппитинэн билиҥҥи олоҕу дьону албыннааһын- түөкэйдээһин, сатабыллаах буолан саһыл саҕаланыы, кими баҕарар өйүн-санаатын буккуйан бэйэ туһугар эргитии диэн саныырбыт мэһэйдиир. Ол эрэн социальнай сүрэҕэлдьээһини ылыммакка, билиҥҥи үйэни кытта тэҥҥэ хардыылыыр өйү-санааны ылынан олорор, үлэлиир саастаах дьон тулабытыгар аҕыйаҕа суохтар. Кинилэр баар буолан кырдьаҕастар наһаа олохтон хаалбакка сайдар кыахтаахпыт диэн бэйэни бөҕөхтүк сананабыт.
Логло
ПОДЕЛИТЬСЯ: