Родимир Максимов-Бурҕаат аатын билбэт киһи билигин Саха сиригэр суох буолуо. Былыр-былыргыттан, оҕо төрөөтөҕүнэ өбүгэлэрбит ааттыылларыгар кини инники дьылҕатын түстүүллэрэ диэн мээнэҕэ этиллибэт. Таатта улууһун Дьүлэй нэһилиэгиттэн төрүттээх Арассыыйа Дьоруойа Бурҕаакка ийэтэ Варвара Николаевна «Родина и мир» диэнтэн таһааран Родимир диэн патриотическай ааты биэрбит. Онон бу Родимир Максимов дойдутугар бэриниилээх буола улаатарыгар аата эмиэ оруоллаах буоллаҕа диибит. Ийэ дойдутун бэриниилээхтик таптыыр, хорсун буойун Родимир Максимов-Бурҕаат дьоруойдуу быһыыта билигин үгүстэргэ холобур. Онон Арассыыйа Дьоруойун ииппит-үөрэппит ийэтэ Варвара Николаевнаны кытары кэпсэтиини ааҕааччыларга тиэрдэбит.
— Варвара Николаевна, эһиги дьиэ—кэргэн Таатта улууһун Туора Күөлүгэр олороргутун үгүс киһи билэр. Ааҕааччыларбытыгар дьиэ—кэргэниҥ туһунан сэһэргии түс эрэ.
— Мин кэргэмминээн Дмитрий Ивановичтыын 4 оҕолоохпут. Кэргэним сылгыһыт, сварщик идэлээх этэ. Хомойуох иһин, икки сыллааҕыта ыарахан ыарыыттан олохтон туораабыта. Биһиги дьиэ-кэргэн аҕабытынан олорбуппут. Родик оҕо сааһыттан аҕатыгар сылгы көрүүтүгэр, оттуурга-мастыырга куруутун көмөлөһөрө. Дэлэҕэ да, Родимир Анал байыаннай дьайыыга сылдьан, миинэлээх хонуу устун сүүрэн иһэн аҕатын санаан, киниттэн «көмүскээ, араҥаччылаа» диэн көрдөһүө дуо? Улахан уолбут Василий идэтинэн тыа хаһаайыстыбатын үлэһитэ. Родик иккис уол оҕобут. Ахсынньы 17 күнүгэр 1997 сыллаахха төрүүрүгэр 59 см. уһуннаах, 4.900 киилэлээх этэ. Үөрэнэ барбыппар эһэлээх эбээтэ көрбүттэрэ. Соҕотох кыыспыт Дарина 8 кылаас, кыра уолбут 4 кылааска үөрэнэр, аата Вадим диэн.
— Бэйэҥ тугу үлэлиигиний?
— Мин идэбинэн оҕо уһуйааныгар музыкальнай салайааччынан үлэлиибин. Төрөөбүт-үөскээбит Тааттабар улуус музыкальнай салайааччыларын холбоһугун үлэлэтэбин. Биһиги холбоһукпут М.К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университетын уонна С.Н. Донской II аатынан Үөрэҕи сайыннарар уонна идэ таһымын үрдэтэр институтун кытары сибээстээхтик үлэлээн араас тэрээһиннэри ыытабыт. Үлэбинэн ситиһиим араас Махтал суруктарынан, Бочуотунай грамоталарынан, сертификаттарынан бэлиэтэммитэ. Сүрүн үлэм таҕынан уопсастыбаннай ноҕуруускам эмиэ элбэх.
Оҕо эрдэҕиттэн лидер
— Родимир кыра сааһыттан лиидэр хаачыстыбалаах этэ буоллаҕа.
— Оҕолорум кыра саастарыттан төрдүөн бэйэлэрин саастыылаахтарын ортотугар салайар дьоҕурдаахтар диэн көрөбүн. Бу хаачыстыба Бурҕаат аймахха барыбытыгар баар. Родимир Туора Күөл дьыссаатыгар сылдьыбыта, иитээччилэриттэн ордук Тимофей Васильевич Саввины үтүө тылынан ахтар. Онон Тимофей Васильевиһы оҕону уол оҕо бастыҥ хаачыстыбаларыгар уһуйбут иитээччи быһыытынан сыаналыыбын. Родик бастакы кылааска 2005 сыллаахха дойдубутугар Сыромятникова Октябрина Егоровна кылааһыгар үөрэнэ киирбитэ. Ыллыыр дьоҕурдаах буолан 2 кылаастан Ытык Күөллээҕи музыкальнай оскуола фортепиано кылааһыгар үөрэммитэ. 2009 сыллаахха Туора Күөл оскуолатыгар 5 кылааска үөрэнэ киирээт, кылаас олоҕор актыыбынайдык кыттан барбыта. Ордук тыл-өс өттүгэр кыахтаах буолан араас олоҥхо, хоһоон, араатардар куонкурустарыгар ситиһиилээхтик кыттара. Оҕолорум эбээлэрэ Анна Ивановна Кузьмина сиэннэрин оскуолаҕа үөрэнэр сылларыгар ырыаҕа уһуйар ансаамбыл тэрийбитэ. Үс уол трионан ыллыыллара, ансаамбылынан араас дойдулары кэрийэн ситиһии бөҕөлөөхтөр. Саамай улахан ситиһиилэринэн Турцияҕа дойдулар икки ардыларынааҕы куонкуруска Гран-при буолбуттара. Уолум оҕо сааһыттан араас сыаҥкаларга оонньуура, ол курдук Родик 8 сааһыгар өрөспүүбүлүкэтээҕи көр-күлүү куонкуруһугар анал аат ылбыта. 2019 сыллаахха «Сыл бастыҥ дьиэ-кэргэнэ» диэн өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэххэ «Үгэһи тутуһааччы дьиэ-кэргэн» диэн анал ааттанан бастакы үрдэл хаһаайыннарынан буолбуппут.
— Бурҕаат успуорт өттүгэр ханнык көрүҥнэринэн сөбүлээн дьарыктанар этэй? Ол киниэхэ Анал байыаннай дьайыыга сылдьарыгар көмөлөстөҕө.
— Родигым кыра сааһыттан успуордунан дьарыктаммыта. Ол курдук футболунан утумнаахтык дьарыктанан улуус хамаандатыгар киирэн элбэхтик оскуолатын, улууһун чиэһин көмүскэспитэ. Ону таһынан хапсаҕайынан дьарыктанан кэккэ ситиһиилэрдээх. Успуордунан дьарыктаныыта киниэхэ аармыйаҕа сулууспалыырыгар да, Анал байыаннай дьайыыга да сылдьарыгар көмөлөстөҕө. Уолум Таатта улууһуттан аан бастаан Арассыыйа Дьоруойа үрдүк ааты сүкпүтэ – олус эппиэтинэстээх. Анал байыаннай дьайыыга сылдьан үтүө доҕотторун сүтэрбит, элбэх сүтүгү, эрэйи көрбүт киһи бу улахан аатын үтүө суобастаахтык илдьэ сылдьыа диэн эрэнэбин. Бурҕаат бииргэ Анал байыаннай дьайыыга сылдьыбыт бойобуой доҕотторун, кинилэр дьиэ-кэргэттэрин кытары сибээстэһэр, ситимин быспат.
— Оҕо иитиитигэр туттар ньымалардааххын дуо?
— Туох да оннук оһуобай ньымам суох. Ол гынан баран оҕону бэйэ холобурунан иитии улахан суолталаах дии саныыбын. Кыра эрдэҕиттэн ийэтин, аҕатын кытары сылдьан кинилэргэ көмөлөһөн оҕо үлэлииргэ үөрэнэр. Ону таһынан кэрэ эйгэтигэр сыһыарыы, успуорт көрүҥнэринэн дьарыктанарыгар болҕомто ууруу эмиэ олус улахан суолталаахтар. Биһиги дьиэ-кэргэн айар куттаах дьоммут. Ол курдук кыра эрдэхтэриттэн оҕолорбутун гастуруолга илдьэ сылдьарбыт, араас куонкурустарга кытыннарарбыт. Сайынын эбээбит Анна Ивановна тэрийбит ырыа лааҕырыгар дьарыктаналларын таһынан оҕолорбут окко, булка, сир аһыгар биһигини кытары тэбис-тэҥҥэ сылдьаллара. Оҕолор кыра эрдэхтэриттэн төрөппүттэрин көрөннөр үлэлииргэ, сыанаҕа тахсыах иннинэ бэлэмнэнэр эппиэтинэскэ, тугу да ылыстахтарына тиһэҕэр тиэрдэр майгыга уо. д. а. үтүө хаачыстыбаларга элбэх ыйыыта-кэрдиитэ суох үөрэнэллэр эбит.
— Билигин улуустарга оҕолор нууччалыы саҥараллара элбээбит диэн суруйаллар. Ону хайдах сыаналыыгын?
— Мин оҕолору иитэр үлэлээҕим быһыытынан итини эмиэ өйдөөн көрөбүн. Билиҥҥи төрөппүттэр оҕолоругар наһаа кыһаллаллар. Кинилэр билигин оҕолорун сахалыы иитэн эрэллэрэ хайҕаллаах суол. Урукку көлүөнэ «паапа, маама» диирин оннугар «ийээ, аҕаа» диир оҕо элбээбитэ үчүгэй. Мин улахан уолаттарым «паапа, маама» диир эбит буоллахтарына, билигин кыраларбытын «ийээ, аҕаа» дииргэ үөрэппиппит. Билиҥҥи үйэҕэ саха оҕото сахалыы иитиллэригэр төрөппүттэр эппиэтинэспит улахан.
Өбүгэ сиэрин тутуһан
— Сахалыы иитиигэ оҕо төрдүн-ууһун билиэхтээх буоллаҕа дии. Оҕону иитиигэ ону хайдах тутуһаҕын?
— Сахалыы өйдөбүлүнэн, төрдүн-ууһун билэр оҕо өбүгэлэриттэн көмүскэллээх буолар. Саха сиэринэн аймах, хаан-уруу дьоннордоох ыччат киһи устудьуоннуу да сырыттаҕына, үлэһит да, ыал да буоллаҕына икки атаҕар чиҥник турар, этэҥҥэ сылдьар диэн өйдөбүлүнэн салайтаран биһиги оҕолорбутун иитэбит. Биһиги ийэлээх аҕабытыгар бииргэ төрөөбүттэр бэһиэбит. Оҕо эрдэхпититтэн төрдүбүт-ууспут туһунан ийэбит кэпсээтэҕэ дии. Ону таһынан «Кэс тыл» диэн эһэбит суруйбут тэтэрээтэ баар. Онно аймахтарбыт тустарынан суруллубутун таһынан, нэһилиэкпит сайдыытын туһунан эһэбит бэлиэтэммит суруйуулара оҕолорбутун иитиигэ улахан суолталаахтар. Аны билигин мин бэйэм оҕолорбор өбүгэлэрбит туһунан сырдатабын. Кыыспыт Дарина кыра кылааска сылдьан аҕатын Максимовтар төрүттэрин чинчийэн үлэ суруйбута, билигин улаатан баран, аны мин төрүттэрим туһунан суруйан научнай-практическай конференцияларга кыттыбыта.
— Родимир аҕатын кытары олус истиҥ сыһыаннаах буолан, өлөр—тиллэр былдьаһык кэмҥэ миинэлээх хонуу устун сүүрэн иһэн аҕатыттан көрдөспүт диэтиҥ. Эһиги ыалга аҕа оруола туох суолталааҕый?
— Эппитим курдук, биһиги ыал аҕабытынан олорбут дьоммут. Аҕа оруола оҕо иитиитигэр олус улахан. Кыра уолбут Вадим 7 сааһын туолуутугар аҕабыт Дмитрий Иванович күн сириттэн күрэммитэ. Аҕабыт бэйэтин холобурунан уолаттарын ииппит буолан, улахан уолаттар аҕабыт күн сириттэн барбытын кэннэ, миигин соҕотохтуу бырахпакка көмө буолаллар. Улахан уолум Василий аҕата суох буолбутун кэнниттэн бырааттаах балтыгар аҕа кэриэтэ сыһыаннаһар. Чааһынай дьиэни тыаҕа көрүү-истии үлэтэ соҕотох дьахтарга ыарахана элбэх. Онон уолаттарым иккиэн миэхэ көмөлөрө улахан. Родимир төһө биһигиттэн атын сиргэ олордор матырыйаалынай да, психологическай да өттүнэн куруук көмөлөһө турар. Уонна убайдара ийэ дойдутугар бэриниилээх буолан дьоруойдуу быһыыта оҕолорум өйдөрүгэр-санааларыгар улаханнык үтүө өттүнэн дьайда. 4 кылаас үөрэнээччитэ, кыра уолум Вадим убайынан киэн туттара, холобур оҥосторо мин уол оҕону иитэрбэр-такайарбар туһалаах бөҕө буоллаҕа. Онтон улахан уолаттарым маннык көмө дьоно буола улааппыттарыгар аҕабыт Дмитрий Иванович иитиитин-үөрэтиитин түмүгэ диэн сыаналыыбын. Аймах хаан-уруу дьонум эмиэ соҕотох ийэҕэ олус көмөлөөхтөр. Ол курдук төрөппүттэрим, бырааттарым, балтыларым, кэргэним аймахтара биһиэхэ эмиэ олус күүстээх өйөбүл буолаллар.
РФ бырагырааматынан үлэлиибит
— Эн оҕо уһуйааныгар иитээччи быһыытынан үлэлиигин. Төрөөбүт дойдуну таптыырга, кинини көмүскүүргэ үөрэх тэрилтэлэригэр иитии төһө сөптөөхтүк барарый диэн сыаналыыгыный?
— Былырыыҥҥыттан биһиэхэ федеральнай үөрэтии бырагыраамата диэн киирбитэ. Бу иннинэ ханнык баҕарар үөрэх-иитии тэрилтэтэ бэйэтэ сөп диэбит бырагырааматынан салайтаран үлэни-хамнаһы ыыта олордоҕо. Онон сүүс аҥыы үлэлии олорбуппут тохтоон, билигин оҕону иитии уһуйааннара биир кэлим федеральнай бырагыраамаҕа киирдибит. Маны таһынан саха фольклоругар, төрүт үгэстэрбитигэр, сахалыы сиэргэ-майгыга эмиэ улахан болҕомто ууруллуон наада. Саха Өрөспүүбүлүкэтин оҕону иитиигэ уһуйааннара бары биир анал бырагырааманан үлэлиирбит буоллар. Оччотугар ити бырагыраамаларынан ыччаттарбытын ииттэхпитинэ, улуу Арассыыйаҕа олорор саха омук ыччата төрөөбүт модун дойдутун таптаан, киэн туттан төрүт сирдэрин сайыннарар дьон иитиллэн тахсыахтара этэ дии саныыбын. Оҕону иитиигэ, бастатан туран, дьиэ кэргэнигэр тапталынан иитиллиитэ, оҕо уһуйааннарыгар төрөөбүт түөлбэтинэн, өрөспүүбүлүкэтинэн киэн тутта улаатыыта, ханна да сырыттар төрөөбүт модун Арассыыйатыгар бэриниилээх патриот буолуута барыта биир ситимнээхтэр дии саныыбын.
— Варвара Николаевна, сэргэх сэһэниҥ иһин махтал. Үүнээри турар 2025 сылынан эрэдээксийэ аатыттан эҕэрдэлиибин. Табыллыыны, байылыат олоҕу, дьиэ—кэргэҥҥэр этэҥҥэ буолууну баҕарабын.
Сэһэргэстэ Надежда Ильина.
ПОДЕЛИТЬСЯ: