Күндү ааҕааччыларым, сорохтор суруйуум аатыттан соһуйаҥҥыт ол хайа куорат эбитэ буоллар дии саныаххыт, билэ охсорго ыксыаххыт. Оттон сорохтор, ордук онно сылдьыбыттар хайа куорат туһунан ахтыллаары тута сэрэйиэххит. Чэ, суруйуубутугар киириэҕиҥ.
Субсидиялаах билиэт баара үчүгэйин
Үөстэн ыраах сытар Уһук Илиҥҥи федеральнай уокурук олохтоохторугар Арассыыйа хас даҕаны куоратыгар салгынынан айанныылларыгар судаарыстыба хааһынатыттан үп-харчы көрүллэрэ үчүгэй даҕаны. Дохуоттара дэлэйэ да суох дьон сылга иккитэ сынньана, эбэтэр наадаларын ситиһэ соҕуруу куораттарга көтөр кыахтаахтар. Үгүөрү үптээхтэр эрэ айанныылларын курдук санааны тустаах көмө туора сотто. Дьэ ол субсидияны туһанаммын, уоппускам тобоҕор сэтинньи ортотугар «Аэрофлот» хампаанньанан дойдубут тэбэр сүрэҕэр көттүм.
Бу дойду сүрүн авиахампаанньата пассажирдарга кыһамньылаах сыһыана, усулуобуйата олус үчүгэйин, бары кэриэтэ билэҕит. Гаджеккын куйаар ситимигэр холбооҥҥун талбыт киинэҕин, аралдьытар биэриилэри көрүөххүн, аудиокинигэ, ырыа, музыка араааһын истиэххин сөп. Оннук гынаҥҥын уһун айаҥҥын кылгатаҕын. Аһаталлара бу үчүгэйин.
Кэпсээнтэн кэпсээн диэбит курдук, Шереметьево аэропортан отельбытыгар таксиспыт чечен ытык кырдьаҕаһа, Россия геройа буолан биэрдэ. Сулуһун, наҕараадатын илдьэ сылдьарын киэн тутта көрдөрдө. Суол устата үгүһү кэпсээтэ. «Дьиэҕэ олоруохпун олох баҕарбаппын, хамсана сылдьарбын сөбүлүүбүн. Ол иһин тахсистыыбын», — диир. Дойдутугар Грознайга элбэхтэ бара сылдьарын туһунан эттэ. Чечня аҕа баһылыгын Рамзан Кадыровы ытыктыырын, кини эрэ буолбакка, нэһилиэнньэ барыта сөбүлүүллэрин кэпсээтэ. Кэпсээннээх киһиэхэ түбэһэммит, мегаполис биир уһугуттан биир уһугар тиийбиппитин эмиэ билбэккэ хааллыбыт.
Айан мүччүргэннэрэ
Москваҕа икки хонукка сынньанаат, салгыы айаҥҥа туруммуппут. Турцияҕа син элбэхтэ сынньамытым эрээри, тоҕо эрэ, Стамбулга кыайан тиийбэккэ сылдьыбытым. Бу уоппускабар дьэ ол кыаллыбатах кыалынна.
Дьон кэпсииринэн, куйаар ситимигэр, сороҕор күөх экранынан көрдөрөллөрүнэн «Победа» авиахампаанньаттан, күлэ-оонньуу таарыйа эттэххэ, уот салыырыттан саллар курдук куттанарым. Син өр кэм устата тустаах хампаанньаттан куота-көтө сылдьан баран, син-биир түбэстим ээ…
Отельбыт Внуково аэвропордуттан чугас сытар буолан, киниэхэ түспүт дьону удамыр сыанаҕа порка киллэрэн биэрэр өҥөлөөҕө. Онон бу отельга бортпроводниктар элбэхтик түһэллэр эбит. Победабытыгар төннүөҕүҥ. Бары билэргит курдук, эконом-авиахампаанньа. Кириэһилэлэр көҕүстэрэ кыайан сытыары түспэттэр, аһаппаттар. Ону таһынан багаж ыйааһынын кытаанахтык хонтуруоллууллар. Манна пассажирдар «эрэйи» көрөллөр. Итинтэн, этэргэ дылы, аҕыс айдаан тахсар. Атын авиахампаанньаларынан көтөргө регитсрацияҕа анньыһыы буолааччы. Победаларга регистрация остуолугар ким да суох да буоллаҕына, үлэһиттэр ыҥырдахтарына эрэ, дьон нэһиилэ тиийэр. Багажтарыгар син-биир айдаан, мучумаан таҕыста. Хата биһиги турфирмабыт багаһы барарга-кэлэргэ учуоттаан, итиннэ туох да кыһалҕаны көрсүбэтибит.
Урут Москваттан Стамбулга диэри 3,5 чаас устата көтөр эбит буоллахтарына, билигин санкциянан сылтаан биэс чаас устата көтөр буолбуппут. Куһаҕан эмиэ үчүгэйдээх диэбит курдук, үөһэттэн Кавкаһы, аатырбыт Эльбрус хайатын, барытын көрдүбүт. Стамбулга этиллибит чаастарыгар аэропорка түстүбүт. Ол эрээри тахсар сири биэрбэккэлэр биир чаас устата көтөр аалбытыгар олордубут. Стамбултан атын куораттарга көтөөччүлэргэ улахан кыһалҕа үөскээтэ. Ытааһыннаах, тобукка олорон көрдөһүүлээх буолла. Ол эрээри бортпроводниктар төһө да көмөлөһүөхтэрин баҕарбыттарын иһин хайыахтарай… Кинилэртэн тутулуга суох буоллаҕа.
Биһиги путевкабытыгар трансфер киирэ сылдьара. Онон көрсөллөр диэн холкубут. Ити рейсынан кэлбит дьонтон биир бастакынан таможняны ааһан, багажпытын ылан, таҕыстыбыт. Дьон ааттаах табличкалаах көрсөөччү дьоҥҥа бэйэбит ааппытын көрдөөтүбүт да, биһиги ааппыт-суолбут мэлигир. Сөмөлүөккэ уһуннук олордоннор, күүппэккэ баран хааллахтара дуу дии санаатыбыт. Харабылга тиийэн, ваучербытын көрдөрдүбүт. Уон үс нүөмэрдээх тахсар сиринэн тахсыҥ, турфирма үлэһиттэрэ онно бааллар диэтэ. Ити үлүгэрдээх уораҕайтан хантан тугу булан ылыаххыный. Эппит сиринэн таҕыстыбыт. Тахсааппытын кытта, арыый тэйиччиттэн биир эр киһи сүүрэн кэллэ. Биһигини көрсүөхтээх гидпыт эбит. «Олох бараары турбуппут, биир мүнүүтэ өссө хойутаабыккыт буоллар, барар этибит. Сүрүн офиспыт барарбын көҥүллээбитэ», — диэтэ. Сөмөлүөккэ биир чаас олорпуттарын туһунан кэпсээтибит. Волгоградтан көтөн кэлбит кыыстаах ийэ эмиэ биһигини күүтэн олорбуттар. Тото кыыһырбыттар. Бука сэрэйдэххэ, гидка хаппырыыстаан эрэйин эрэйдээбиттэр быһыылаах. Балаһыанньаны быһаараммыт, син уоскуйдулар.
Туроктар биһиэхэ сыһыаннара тымныйбыт дуу, эбэтэр түбэспитэ оннук дуу. Ол «Победа» авиахампаанньаҕа сыһыантан эрэ көстүбэтэ. Төннөрбүтүгэр «Рэд вингс» авиахампаанньанан көппүппүт. Норуоттар икки ардыларынааҕы рейстарга быраабыла быһыытынан регистрация көтүөн 3 чаас иннинэ саҕаланыахтаах. Ону биһиэнин 2 эрэ чаас иннинэ нэһиилэ саҕалаатылар, били урукку эйэҕэс туроктарбыт ханна да суох буолбуттар, үлэһиттэр биһиги биир дойдулаахтарбытыгар сыһыаннара хаҕыс буолан биэрдэ. Онон Стамбул саҥа аэропордун үчүгэйдик көрбөтүбүт. Көтөр стойкабытын булааппытын кытта көтөр аалга киллэрии саҕаламмытынан барда.
Кэлэр-барар суолбутун сууйбута
Массыынаҕа олорооппутун кытта курулас ардах кутта. Онон син этэҥҥэ отельбытын буллубут. Отельбыт кырдьаҕас Стамбул историческай киинин хабыллар хаба ортотугар, киинигэр турар буолан, олус табыгастааҕа. Аатырбыт Күөх мечеть олох аттыбытыгар турара. Түгэнинэн туһанан бу айаммытын тэрийбит «Азия» турфирма үлэһитигэр Василий Самсоновка махталбытын тиэрдэбит.
Күндү ааҕааччым, ол салгына эмтиир куорат Стамбул дуу дии саныаххытын сөптөөх. Суох, оннук буолбатах, ол куораппытыгар тиийиэхпит.
Стамбулга сэтинньигэ барарбытын истэннэр, сорох дьон ол кэмҥэ наһаа тымныы буолар, халыҥнык таҥнаарын диэбиттэрэ. Хата биһиги сылдьар кэммитигэр сылаас күннэр турбуттара. Дьиктитэ баар, кэлэрбитигэр уонна барарбытыгар массыынаҕа олорооппутун кытта, ыаҕастаах уунан самыыр курулаччы куппута уонна ол кэннэ ардах түспэтэҕэ. Айылҕабыт барахсан кэлэр уонна барар суолбутун сууйбута. Византия цивилизациятын киинэ, Стамбул кэрэ миэстэлэрин эксукурсия эҥин ылбакка эрэ, бэйэбит көрүтэлээбиппит. Кыраһыабай да куорат. Европа уонна Азия тэҥинэн турар соҕотох куората. Мраморнай уонна Хара муораны силбиир Босфор хомо эмиэ манна баар.
Урукку өттүгэр Стамбул аһын-табаарын сыаната чэпчэкитинэн аатырара. Билигин ханна барытыгар курдук, сыана ыараабыт. Араас омук мустубут куората манна эбит. Бу куоракка аҕыйах хонон баран, эмиэ салгыы айаҥҥа туруннубут.
«Москва» санаторий
Үөһэ этэн аһарбытым курдук, Стамбултан «Рэд вингс» авиахампаанньанан Минеральные воды куоракка көппүппүт. Икки эрэ чаас устата көтөр буолан, олус табыгастаах эбит. «Победа» авиахампаанньа курдук, багаж ыйааһыныгар кыһаллыбаттар. Айан аргыстаах, суол доҕордоох. Сөмөлүөккэ аттыбытыгар Болгарияттан сылдьар нуучча ийэлээх, болгарин аҕалаах, эмиэ биһиги курдук Минеральные воды куоракка аан бастаан көтөр эдэркээн уол олорбута.
Минеральные воды куоракка уһуннук да уһуннук таможняны аастыбыт. Хайа да куоракка итинник таможняны ааспыппын өйдөөбөппүн. Ол уолбутун кытта такси тутаммыт тимир суол вокзалыгар бардыбыт. Онтон электричкаҕа олорон, ол салгына эмтиир куораппытыгар айаннаатыбыт. Икки чаас устата айаннаан куораппытыгар тиийдибит.
Дьэ ол салгына киһини эмтиир куоратынан Кисловодскай буолар. Санаторийга үллэр үйэбэр аан бастаан сынньанным. «Москва» диэн санаторий. Ааҕааччыларбар бу санаторий историятын кытта кылгастык билиһиннэриим. Ити дьону сынньатар-эмтиир тэрилтэ тутуута Аҕа дойду сэриитин иннинэ саҕаламмыт. Онтон сэрии буолан, тутуу тохтоон хаалбыт. 1949 сылтан тутуу салгыы ыытыллыбыт. 1952 сыллаахха санаторий үлэҕэ киирбит. Онтон кэлин эбии куорпустары тутаталаабыттар. Урукку өттүгэр Сэбиэскэй Союзка атыттарга уопут буолар тутаах санаторийынан ааҕыллар эбит. Үлэһиттэр оччотооҕу дойду салайааччылара үгүс өттүлэрэ манна сынньаммыттарын туһунан кэпсээбиттэрэ. Ол тыына баарга дылы.
Бу санаторий биир уратытынан 9 гектар сири хабар теренкурдаах. Ол аата сибиэһэй салгыҥҥа хаамар, сынньанар пааркалаах. Үлэһиттэр «Бачча киэҥ сири хабар бэйэтэ пааркалаах санаторий суох», — диэн киэн тутта кэпсииллэр. Кисловодскай олус сибиэһэй салгыннаах. Дэлэҕэ даҕаны салгына эмтиир куорат диэн ааттыахтара дуо? Санаторий өссө биир уратытынан сылаас, тымныы «Ессентуки» уонна «Славянская» минеральнай уулар кэлэр бэйэтэ бюветтаах. Үгүс санаторийдарга ити суох. Быраас анааһынынан ити уулары иһэҕин.
Биир билэр киһим Кисловодскайга олоро сылдьыбыта. Кини: «Итиннэ олорорбор биирдэ даҕаны хааным баттааһына тахсыбат этэ. Атын сиргэ көстүм эрэ, эмиэ эрэйдэнэн эрэбин», — диэбитэ. Ыраас салгын, ыраас уу оруола бу холобурга эмиэ көстөр дии саныыбын.
Материальнай-техническэй бааза төһө да эргэрбитин иһин, үлэһиттэр аныгы технологиялары баһылааннар, олоххо киллэрэннэр, сайдыыны кытта тэҥҥэ хаамсаллара көстөр. Онон бу эҥээр биир бастыҥ үлэлээх санаторийынан аатырыан аатырар эбит. Бассейннаах, дьарыктанар саалалаах. Аһылыктара олус үчүгэй. Балык кыһыл искэҕинэн кытта күндүлүүллэр. Киинэ, кэнсиэр, биэчэрдэр күн ахсын буолаллар. Быһатын эттэххэ, сынньанарга, эмтэнэргэ, усулуобуйа толору баар. Өрөбүллэргэ экскурсияларга барыаххын сөп.
Фрукталара бу минньигэһин, туох да химията суоҕа тута биллэр. Сыаналара удамыр. Мандарины Абхазияттан аҕалаллар эбит. Манна тоҕус күн устата эмтэннибит, сынньанныбыт.
Кисловодскай чахчы олус үчүгэй климаттаах, ыраас салгыннаах, хайыр таас хайаларынан тулаламмыт кэрэ куорат эбит диэнинэн суоллааҕы бэлиэтээһиннэрбин түмүктүүбүн.
Людмила НОГОВИЦЫНА
ПОДЕЛИТЬСЯ: