Сарсын — күүтүүлээх-кэтэһиилээх Саргылаах Саҥа Дьыл бырааһынньыга. Дьэрэмэй хаһыат аахпыта буолан баран, оронун эрдэ булла. Кини дэриэбинэтигэр Силистээххэ бородуукта маҕаһыыныгар оробуочайынан үлэлиир. Дьэрэмэй ол сиргэ үлэлиир буолан, аһыы аһы сирбэт, амсайааччы. Амсайамына даҕаны, ким эмэ килиэп уррадардын, ким эмэ кэтэҕинэн тугу эмэ ыллаттардын даҕаны, биир «Нуучча буокката» лас… Аны атастара-доҕотторо элбэхтэрэ сыттаҕа.
«Амсайыам суоҕа»
Ол эрээри хомолтолоох диэххэ дуу, көрдөөх диэххэ дуу, биир түгэн кинини ити абааһы аһыттан букатыннаахтык акаастаннарбыта.
Дьэрэмэй «сарсын ити аһыы абааһы утаҕын испэтэх, эмээхсиммин Мотуонаны, оҕолорбун хомоппотох, биир бырааһынньыгы арыгыта суох атаарбыт киһи» диэн эргитэ саныы сытан, утуйан хаалла, муннун тыаһа муораҕа тиийдэ. Мотуоната санаата өрө көтөҕүллүү бөҕөтө, сарсыҥҥы Саҥа Дьыллааҕы бырааһынньыгын остуолугар була сатыы-сатыы арааһы барытын астата. Оҕолор маскарааттарын оҥостон баран, утуйдулар.
Мотуоналаах Дьэрэмэй сарсыарда эрдэ туран, сүөһүлэрин көрөн бараннар, утары көрсөн олорон, буруолуу сылдьар итии, үүттээх чэйдэрин сыпсырыйа-сыпсырыйа истилэр, килиэптэрин отонноох күөрчэххэ оймоон сиэтилэр. Мотуона оҕонньоругар этэр этиитэ биир: «Бүгүн дьиэҕэр арыгылаабакка кэлээр, чугас ыалларбытын бырааһынньыктааҕы остуолбутугар ыҥырдым», — диэн көрдөһөр аҥаардаах эттэ. Оттон Дьэрэмэй холоонноох доҕоругар «арыгыны амсайыам суоҕа» диэн эр киһилии бигэ тылын биэрдэ уонна маҕаһыынын диэки хааман хоодьойо турда.
Таһы-быһа умнан
Кини үлэтигэр тиийбитэ, профсоюзтарын тэрилтэтэ оҕолоругар Саҥа Дьыллааҕы бэлэхтэри бэлэмнээбиттэр. Дьаабылакалардаах, сакалаат кэмпиэттэрдээх, утахтардаах, бирээнньик эгэлгэтэ… Дьэрэмэй мэлдьи сүгэр рюкзягар кэһиилэрин уктан кэбистэ. Оҕолорбун үөрдэр буолбуппун диэн бэркэ астынна. Мотуоналаах Дьэрэмэй биэс эмдэй-сэмдэй оҕолордоохтор. Үс кыыс, икки уол. Муннуларын бүөтэ, саамай кыралара Таанньыска оҕо саадыгар сылдьар, атыттара, бары оскуола дьоно. Биэс оҕо Саҥа Дьыллааҕы кэһиитэ буолан, баһаам этэ, тос курдук ыйааһыннааҕа.
Бырааһынньык кэлэн, маҕаһыыҥҥа дьон-сэргэ мустубута сүр. Дьэрэмэй бородуукталары таспытынан, үлэлээбитинэн барда. Үлэ чааһын бүтүүтүн саҕана арай көрбүтэ, аллар атаһа Сэмэн күлэн-үөрэн тор курдук бытыга кырыаран турар эбит. Өссө сиэбиттэн буокка төбөтүн таһааран, кылбаҥнатар уонна сөмүйэтинэн кэл диэн ыҥырар. Дьэрэмэй хараҕар Мотуона барахсан мөссүөнэ «иһимэ» диэбиттии элэҥнээн ааста. Онтон Сэмэнин диэки кылах гынан көрбүтэ, киһитэ үөрбүтэ-көппүтэ сүрдээх. «Киһи биирдэ олорор» диэн баран, Дьэрэмэй синигэр түһэн, бээһээ утуйуон иннинэ санаабыт, кэргэнигэр биэрбит бигэ тылын таһы-быһа умнан, Сэмэнигэр тиийдэ.
Атастыылар таһырдьа тахсаннар, бытыылка куолайыттан утаппыттыы кыллырҕаччы иһэн кэбистилэр. Көтүөхтэрин кынаттара эрэ суох курдук буолан хаалла. Муораны тобугунан буолан хаалбыт Сэмэн уочаракка турар дьону силэйэ-силэйэ киирэн, өссө биир бытыылканы атыылаһан таҕыста. Доҕордуулар ити бытыылканы эмиэ өр гымматылар, начаас икки ардыгар түгэҕин көрдүлэр. Атастыылар атахтарыгар нэһиилэ уйуттар буоллулар. Сэмэн өссө салгыы күүлэйдии барыахха диэн этиилээх киһи буолан биэрдэ. Дьэрэмэй киһи эрэ буоллар ити этииттэн кыккыраччы акаастанна. Атыылааччы кыргыттар ааны өҥөйөн тураннар, Дьэрэмэйи дьиэлии оҕус диэн үүрдүлэр.
Аһыы утахтан аккаастанарыгар
Кини маҕаһыыныгар түҥ-таҥ үктэнэн киирэн, оҕолоругар кэһиилээх рюкзягын харбаат, таһырдьаны былдьаста. Халлаан хараҥарбыт, сүгэһэр суумкатын көхсүгэр иилинээт, дьиэтин диэки туһаайан түһүнэн кэбистэ. Арай баран иһэн, оҕолор хатыыскалаан муус килиэ оҥорбут сирдэригэр сыыһа-халты үктэнээт, тас иэнинэн тиэрэ баран түстэ. Бэргэһэтэ, сүгэһэр суумката көтөн хааллылар. Харахтарыгар эҥин араас чаҕылаҥнаспыт сулустар көстүтэлээн аастылар. Абытай ыарыыттан Дьэрэмэй арыгытын чаана тахсыбыкка, өйдөммүккэ дылы буолла. Бастаан охторугар түспүт рюкзягын харбыалаһан булла, онтон бэргэһэтин. Ол кэнниттэн сүгэһэр суумкатыттан тохтубут оҕолоругар кэһиитин дьаабылыкаҕа, хаалаах бэчиэнньэҕэ майгылыыры, барытын хааланна.
Дьэрэмэй дьиэтигэр киирбитэ, Мотуоната «биэрбит тылгын эмиэ кэстиҥ» диэн бэлэһэ кытара тоһуйда. Ыалдьыттара хайы-үйэ бырааһынньыктыы кэлбиттэр. Дьиэлээх хаһаайыны хоһугар өйөөн киллэрэн, ороҥҥо сытыаран кэбистилэр.
Оҕолор кэһиилээх сүгэһэр суумка үрдүгэр түстүлэр. Көрбүттэрэ, аҕыйах устуука, тоҥон эрэр дьаабылыка, сылгы холлон кэбиспиэ, буруус мас тобохторо… Дьэрэмэй барахсан хараҥаҕа дьаабылыка дии санаан сылгы хойуутун, хаалаах бэчиэнньэ диэн буруус мас тобохторун хомуйаахтаабыт. Дьэ буолар да эбит. Оҕолор олус диэн хомойдулар. Оттон мустубут ыалдьыттар күлүстүлэр. Оттон Мотуона кыбыстыыттан сиргэ тимириэҕин сир кытаанах, халлааннаан көтүөҕүн халлаан ыраах. Дьэ итинник күйгүөрсэн, бырааһынньыктаабыта буоллулар.
Дьэрэмэй сарсыарда уһуктан баран, бээһээ аһара «аһаабытыттан» төбөтө ыаҕастаах уу курдук ыбыс-ыарахан. Киниэхэ Мотуоната уонна оҕолоро бэҕэһээҥҥи түбэлтэни кэпсээбиттэригэр, бу кыбыстыбытын, бу сааппытын. Ити эмиэ да хомолтолоох, кэмэ-кэрдиитэ ааспытын кэннэ күлүүлээх, көрүдьүөстээх түгэн, түбэлтэ Дьэрэмэй аһыы утахтан кыккыраччы аккаастанарыгар төрүөтүнэн буолбута. Били маҕаһыыҥҥа күн ахсын элэҥниир, арыгыга эрэ бэрт буолар атастара-доҕотторо ырааҕынан тумнар буолбуттара. Оттон Мотуоналаах Дьэрэмэй олохторо-дьаһахтара көнөн, Силистээх дэриэбинэтин биир бастыҥ ыала аатын ылыахтарын ылбыттара.
Людмила НОГОВИЦЫНА
ПОДЕЛИТЬСЯ: