Кини туһунан аан бастаан оскуолаҕа бииргэ үөрэммит дьүөгэбиттэн истибитим. Ол кэнниттэн бу эдэркээн киһи туһунан суруйарга санаммытым. Билэр дьонуттан, убайыттан Миша туһунан ыйыталаспытым. Уус-Алдан улууһун түгэх нэһилиэгиттэн, Түүлээхтэн бииргэ үөрэммит оҕолоро табаарыстарын туһунан ахтыыларын, дьоно хаартыскаларын ыыппыттара.
Михаил Винокуров баара буоллар ыам ыйын 31 күнүгэр 58 сааһын туолуох этэ. Миша олорон ааспыт олоҕо атыттарга холобур буолар олох диэн сыаналыыбын. Кини өлөр өлүүнү кытта эрдээхтик туруулаһыыта, дьүккүөрэ, дьулуура киһини сөхтөрөр эрэ.
Кылаас тутаах киһитэ
Миша көннөрү оҕолортон туох да уратыта суоҕа. Кырдал устун сүүрэрэ-көтөрө, мэниктиирэ. Мария Романовна уонна Захар Васильевич Винокуровтарга тохсус оҕонон төрөөбүтэ. Үчүгэйдик үөрэнэрэ. Эт-хаан өттүнэн сайдыылаах уолчаан ордук физкультураны сөбүлүүрэ. Волейболлуура, баскетболлуура. Бииргэ үөрэммит табаарыстара кини туһунан бу курдук ахталлар: «Биһиги Мишаны кытта оҕо саадыгар бииргэ сылдьыбыппыт, оскуолатааҕы сылларбытын бииргэ оонньоон-көрүлээн атаарбыппыт. Будьурхай баттаахтаах, сымнаҕастык көрбүт киэҥ арылхай харахтаах, холку майгылаах, күлбүт-үөрбүт, санаатын кыра аайыттан түһэрбэт уолчааны бары сөбүлүүрбүт. Биһиги кылааспытыгар Миша саамай кыра саастаахпыт этэ. Ол иһин таптаан «эһээхийбит» диэн ааттыырбыт. Хайаан да кини төрөөбүт күнүн айылҕаҕа баран ыларбыт. Кыргыттарга атын уолаттардааҕар олох ураты сыһыаннааҕа. Хаһан да дьээбэлээбэтэ, ытаппата, үөҕэн, ыыстаан хомоппута да суоҕа. Көрү-нары кэпсээн күллэрэ, көмөлөһө, көмүскэһэ сылдьара. Үлэһит үтүөтэ этэ. Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан, сайынын от бөҕөтүн ооттуурбут. Онно Миша биир тутаах киһибит буолара. Улахан киһилии туттунуулааҕа. Барыны-бары сатыыра. Ис иһиттэн ырааһа-чэбэрэ».
Бииргэ үөрэммит доҕотторо ахталларын курдук, Михаил дьону түмэр талааннааҕа. Этэҥҥэ сылдьыбыта буоллар үчүгэй, саталлаах салайааччы буолуох этэ.
Соһуччу сурах
Кини 1984 сыллаахха Танда орто оскуолатын үөрэнэн бүтэрбитэ уонна төрөөбүт сопхуоһугар хаалан сүөһү көрүүтүгэр үлэлээбитэ. Нөҥүө сылыгар Сэбиэскэй Аармыйа кэккэтигэр ыҥырыллан сулууспалыы барбыта. Спордунан сөбүлээн дьарыктанар, хара үлэттэн иҥнэн-толлон турбат, эт-хаан өттүнэн сайдыылаах уолчаан хара маҥнайгыттан сулууспатын ыарырҕаппатаҕа. Сыл курдук кэм устата Читаҕа ытык иэһин чиэстээхтик толорбута.
Биир үтүө күн Мария Романовна уонна Захар Васильевич сүөһүлэрин көрөн киирэн эбиэттии олордохторуна, почта таһааччы киирэн кэлбитэ. Уоллара Миша туйгун сулууспатын иһин байыаннай чаас хамандыыра махтал сурук ыыппыт этэ. Ийэҕэ-аҕаҕа оҕото этэҥҥэ, буолаары буолан ситиһиилээхтик сылдьарыттан ордук үчүгэй сонун туох кэлиэй? Ити күн Маайалаах Захар үөрүүлэриттэн көтүөхтэригэр кынаттара эрэ суоҕа.
Ол эрээри хомойуох иһин, ити үөрүү-көтүү уһаабатаҕа. Махтал суругу кытта тилэх баттаһа аны, «уолгут Михаил Винокуров сулууспа кэмигэр ыараханнык оһолонно» диэн ыар сурах тигинээн кэлбитэ. Били ырыаҕа ылланарын курдук дьол икки, сор икки арахсыспаттар, аргыстаһа сылдьаллар. Субу соторутааҕыта махтал суругу илиилэригэр туппут төрөппүттэр уоллара оһолломмутун туһунан сураҕы итэҕэйиэхтэрин баҕарбатахтара. Ол гынан баран куһаҕан куһаҕан сонун курдук сымыйа буолбатаҕа…
Эрдээхтик туруулаһыы
Миша соноҕоһу миинэн иһэн, төрөөбүт-үөскээбит дойдутун туһунан саныы испитэ. Онтон биирдэ уот абытайга киирбитэ. Ата өрө мөҥөн ыраах эһэн кэбиспитэ. Инчэҕэй эттээх тулуйбат ыарыыта буолбута. Тоноҕоһун тоһуппута. Үрүҥ халааттаах аанньаллар эдэркээн уол үрүҥ тыынын быыһаары күннэри-түүннэри түбүгүрбүттэрэ. Миша олоххо күүстээх тардыһыыта, дьулуура онуоха көмө буолбута. Саллаат уол өлөр өлүүнү кытта эрдээхтик турууласпыта. Эпэрээсийэ кэнниттэн атаҕын хамсатан көрөөрү гыммыта дүлүҥ курдук ыбыс ыарахан буолбуттар этэ, кинини истибэтэ. Сиһиттэн аллараа өттө үлэлээбэт буолбутун, баралыыстаабытын онно биирдэ өйдөөбүтэ. Саҥа олох киэҥ аартыгар үктэммит эдэркээн киһиэхэ ынырыктаах улахан охсуу этэ. «Аны туохха да наадата суох киһи буоллум» диэн санаата түһэн ыһыктынан да кэбиһиэх курдуга.
Госпиталь үрүҥ оппуохалаах палаататыгар сытан, Миша үгүһү эргитэ толкуйдуура. Киниэхэ ол толкуйдууругар өрүү сырдык санаа баһыйа турара. Аны сарсыардатын оронугар күн сырдык сардаҥалара күлүмүрдүү түһэллэрэ. Ити сырдык санаа, күн чаҕыл күлүмэ уонна эмчиттэр, бииргэ сулууспалыыр табаарыстарын өйөбүллэрэ олоххо тардыһарыгар күүс-көмө буолбуттара. «Киһиэхэ мэлдьи сырдык наада. Күн сырдыга, халлаан сырдыга. Өй-сүрэх сырдыга. Санаа сырдыга. Киһи киһиэхэ сыһыанын сырдыга. Маннык суох буоллаҕына, олоҕу олорорго сүрдээх ыарахан буолуохтаах. Киһи өрүү сырдыкка талаһар, бу сырдыгынан тыыннанан, күүстэнэн сылдьар» диэн суруйааччы Бүөтүр Аввакумов уот харахха этэн турардаах.
Төрөөбүт дойду ахтылҕана
Ити сытан төрөөбүт Сахатын сирин, чугас дьонун олус күүскэ ахтыбыта. «Хайаан да доруобуйабын көннөрүнүөхтээхпит» диэн күүстээх санааны ылыммыта. Түөрт ый устата лип курдук сыппытын кэнниттэн, биир сарсыарда хараҕын аспыта бииргэ төрөөбүт убайа Алексей кэлэн турара. Онно Миша үөрбүтүөн, санаата көтөҕүллүбүтүөн… Ахтылҕаннаах дойдутугар барар күнэ-чааһа тиийэн кэлбитэ. Үрүҥ халааттаах аанньалларыгар махтаммыта.
— «Хайдах эрэ киһини көрөбүн» диэн испэр куттана-куттана палаатаҕа киирбитим. Ол эрээри быраатым сирэйэ-хараҕа сырдыга. Дойдубутугар кэлэрбитигэр остуоруйалаах айан буолбута. Авиапорка киирээри гыммыппыт аны «Суһал көмө» массыыната суоҕа. Көрдөһөн-көрдөһөн хантан эрэ хаарбах баҕайы массыынаны булбуттара. Аара айаннаан иһэн алдьанан хаалбыта. Госавтоинспекция үлэһиттэриттэн көрдөһөммүт, кинилэр «Жигулиларынан» авиапорка тиийбиппит. Онон сөмөлүөппүтүттэн хаала сыыспыппыт, — диэн кэпсиир убайа Алексей.
Сөмөлүөт Дьокуускай авиапордугар түспүтэ. Ахтыбыт киһиэхэ төрөөбүт дойдута салгынныын уратыта. Оттон ийэлээх аҕаҕа ириэнэхтэн иҥнибэт, тоҥтон толлубат уоллара инбэлиит буолан, көтөҕүллэн кэлбитэ ынырыктаахай суол этэ.
Айгыр-силик айылҕата, көй салгын, доҕор-атас, чугас дьон өйөбүллэрэ Мишаҕа «хайаан да туруохтаахпын» диэн бигэ санааны ылынарыгар тирэх буолбуттара.
Түөрт ый устата лип курдук сыппытын кэнниттэн, биир сарсыарда хараҕын аспыта бииргэ төрөөбүт убайа Алексей кэлэн турара. Онно Миша үөрбүтүөн, санаата көтөҕүллүбүтүөн… Ахтылҕаннаах дойдутугар барар күнэ-чааһа тиийэн кэлбитэ.
Кинини дьон тулалыыра
Убайдара онтон-мантан хомуйаннар тренажер оҥорон биэрбиттэрэ. Миша сылайары билбэккэ күннэри-түүннэри дьарыга саҕаламмыта. Маны таһынан ханна үүт-хайаҕас көстөрүнэн эмтэнэрэ. Новокузнецкайга хаста да баран эмтэммитэ. Сад-городка сылдьыбыта. Новокузнецкайга бэйэтин курдук оһоломмут нуучча табаарыстааҕа, онно сылдьара. Дойдутугар сылдьан суруйсаллара. Бастаан кэлээскэнэн сылдьар буолбута.
Миша бэйэтигэр дьону тардар талаанааҕа. Наһаа кэпсэтинньэҥэ. Төһө да ыалдьар буоллар, мэлдьи кинини дьон тулалыыра. Өрөспүүбүлүкэтээҕи нейрохирургическай отделениеҕа сытан, быраас Полина Ноговицынаны кытта билсибитэ. Полина «Аргументы и факты» хаһыакка эмиэ Миша курдук оһолломмут эмчит Леонид Красов туһунан ыстатыйаны булан аахпыта. Онно кини дьиэтээҕи төлөпүөнүн нүөмэрэ кытта баара. Кини ол күһүн Москваҕа үөрэнэ барбыта. Төлөпүөнүнэн аадырыһын ылан, Леонид Красовка айаннаабыта. Кини Полинаны үөрэ-көтө көрсүбүтэ. Элбэх сүбэ-ама биэрбитэ, Мишаҕа сурук суруйбута. Полина суругу аҕалан биэрбитэ. Кини олоххо дьулуурдаах дьон тустарынан кинигэлэри булан, Мишаҕа аахтара биэрэрэ. Ити сурук уонна кинигэлэр үгүс толкуйу, санааны үөскэппит буолуохтарын сөптөөх. Дьонноро Валентин Дикулу кытта суруйсубуттара.
«Төһө даҕаны ыарахан ыарыыга ыалдьа сырыттар кылааспытын саамай түмэр, көрсүһүүлэри тэрийэр киһибит, биһиги Мишабыт этэ. Кимиэхэ эмэ үөрүүлээх түгэн буоллаҕына, ким эмэ оҕолонноҕуна, бэлэх толкуйдаан, хаһан, хайдах бэлиэтиирбитин быһаара охсоро. Кини массыынатыгар олорсон элбэхтик Алдан өрүспүтүгэр походтуу, сир астыы барарбыт. Оҕо сааспытын санаан дуоһуйа сынньанан кэлэрбит. Ол сылдьан тоҕо эрэ кини ыалдьарын умнан кэбиһэрбит. Оннук кытаанах санаалааҕа. Ыарахан ыарыыга эмтэрэ сылдьарын билиннэрбэтэ. Кыһалҕабытыгар төттөрүтүн кини көмөлөһө, өйөбүл буола сатыыра» диэн суруйаллар доҕотторо.
Холобур буолар олох
Кутуйах хаамыытынан да буоллар бытааннык Миша иннин диэки сыҕарыйан испитэ. Кэлээскэттэн баттыгынан турар буолбута. Онтон баттыгынан хаампыта (маннык оһоломмут дьонтон биир эмэ киһи баттыгынан хаамарга үөрэнэр). Дьиэ иһигэр кини хаамарыгар анаан өйөбүл мас оҥорбуттара. Онон тутуһан, өйөнөн дьиэ иһигэр сылдьара. Таҥаһын-сабын бэйэтэ суунара, ас астыыра, дьиэтин быыллыыра.
«Ока» массыына биэрбиттэрэ. Барыга бары сыстаҕас уолчаан начаас массыына ыытарга үөрэммитэ. Ити кэнниттэн кини сылдьар ыыра кэҥээбитэ. Миша наһаа эйэҕэһэ. Кыаммат кырдьаҕас дьоҥҥо килиэптэрин таһара. Дьокуускайга барааччы дьону биэрэккэ таһара. Аныгы олох сиэринэн табаар, бородуукта атыылыыра. Сувенирдары, боростуой матырыйаалынан оҕолорго илин кэбиһэр оҥороро. Күн иллэҥ буолбата. Айылҕаҕа сылдьарын туохтан да ордороро. Күөгүлүүрэ. Дьоно видеокамера бэлэхтээбиттэрэ. Онон айылҕа кэрэ көстүүлэрин устара. Улуус киинигэр дуобакка күрэхтэһэ киирэ сырыттаҕына, хара санаалаах дьон кини видеокамератын уонна хас да ыйдаах биэнсийэтин уоран ылбыттара. «Онно хомойбутуон-хоргуппутуон» дииллэр чугас дьоно. Нэһилиэгэр, улууска дуобат күрэхтэһиитигэр өрүү бириистээх миэстэҕэ тиксэрэ.
Киһи сөҕөрө диэн кэлээскэнэн, баттыгынан сылдьан, тыа сиригэр соҕотоҕун уопсай дьиэҕэ олоро сылдьыбыта буолар. Аймахтара, чугас ыаллара маҕаһыынтан аһын-үөлүн, килиэбин таһан биэрэллэрэ. «Наһаа ыраастык, чэбэрдик туттан олорбута» диэн кэпсииллэр.
Биирдэ күһүөрү сайын Миша массыынатынан сиргэ сылдьан туруйалалар сылдьалларын көрбүт этэ. Бөһүөлэккэ тахсан, видеокамера уларсан кэлбитэ. Ол тухары туруйалара көппөтөхтөр этэ. Ити кыһын Миша күн сириттэн күрэнээхтээбитэ. Киһи кимэ-туга тиһэх күнүгэр биллэр диэччилэр. Мишаны кытта бырастыылаһыыга Түүлээх дьоно-сэргэтэ эдэрдиин-эмэнниин бары мустубуттара.
Ити курдук, эдэркээн уол Михаил Винокуров күүстээх санаатынан, дьулуурунан 16 сыл устата ыарахан ыарыыны утары охсуспута. Миэхэ эмиэ Миша курдук оһолго түбэспит Анатолий Жирков: «Айылҕалаах эрэ дьон сис оһоллонуутун тулуйаллар уонна салгыы дьон тэҥинэн олороллор», — диэбитээх.
Людмила НОГОВИЦЫНА
ПОДЕЛИТЬСЯ: