Социальнай ситимҥэ омук киһитэ МТЗ-82 тыраахтары көтөҕөлүүрүн көрөн баран, саха күүстээҕэ Александр Скрыбыкины кытта ханыылыы санаатым. 1973 сыл. Ньурбаҕа «Ынахсыт» диэн учаастакка устудьуоннар тутар этэрээттэрэ ардаҕы-саппаҕы аахсыбакка күрүө тутуутугар күргүөмнээхтик улэлиир. Сиэрдийэлэри соһон иһэр тыраахтар суол оҥхойугар түһэн батылларын кытта, үлэ тохтуу түһэр. Оччолорго эдэр, бүгүҥҥү күҥҥэ даҕаны сэттэ уон икки сааһыгар айылҕа биэрбит кыаҕын сүтэрбэккэ илдьэ сылдьар Александр Скрыбыкин үлэ күүрээнин тохтоппот туһугар батыллыбыт тыраахтары инниттэн өрө көтөҕөн ылан, туора садьыйан кэбиһэр! Харгыстаммыт үлэ салҕанар. Бу кэнниттэн иилээччинэн сылдьыбыт биллиилээх суруналыыс Афанасий Чой-Григорьев Александры көрүстэҕин аайы: «Оо! Тыраахтары көтөхпүт уол!» — диэн сөҕөр-махтайар эбит. Арассыыйа суруналыыстарын чилиэнэ, Амма Сатаҕайыгар олохтоох, Чурапчыттан төрүттээх Уйбаан Адамов-Айдын Мургун ыйытан турардаах: «Устудьуоннуу сырыттахпына уопсайга тыраахтары көтөҕөр уол баар диэн кэпсэл муҥутуу сылдьыбыта. Ол Александр Скрыбыкин дуо?» — диэн. Ону: «Оннук, тыраахтары көтөҕөр билиҥҥитэ соҕотох киһилээхпит», — диэн кылгас кэпсэтии буолан ааспыттаах.
Омук киһитэ көтөҕөрүн көрдөххө, аспаалтан тыраахтар инники көлөһөлөрүн тыынын хара ааныттан өҥдөҥөлөтөн, көтөҕөрүгэр өрө тэптэрэн көмө оҥостор. Оннооҕор штанганы помостка түһэрэ-түһэрэ тартахха, өрө тэбэр күүһүн суотугар биллэрдик чэпчиир. Мантан көрдөххө саха күүстээҕэ ордук эбит. Арассыыйаттан бастакы ыарахан ыйааһыҥҥа пауэрлифтиҥҥа аан дойду чемпиона, спорт үтүөлээх маастара Максим Гурьяновтыын, Арассыыйа Кубогын кыайыылааҕа, норуоттар икки ардыларынааҕы спорт маастара Артур Лауэрдыын, мас тардыһыыга 74 киилэҕэ диэри Саха сирин бастакы абсолютнай чемпиона Николай Гоцалыын уо.д.а. дьиҥ күүстээх дьону кытта доҕордоһон бииргэ эрчиллибит буолан, кинилэр хайдахтарын билэбин дии саныыбын. Түгэннэри санаан аастахха, холобур Гурьянов 380-400 киилэни өрө тардан түһэрдэҕинэ, таас истиэнэ титириир этэ, Лауэр бэйэтэ үрдэл үрдүгэр туран 300 киилэни бэрт холкутук тардара, биир тардыыга 380-400-һү кыайа тутара. 1993 сыллаахха Хаҥаласка буолбут Манчаары спартакиадатыгар Гоца тардыытын тулуйбакка утарсааччытын атаҕа тостон, иэдээннээх эчэйии буолбуттаах. Николай Гоца 200 киилэни уоннуута уонна бэрт чэпчэкитик тардара, ол эбэтэр биир эрчиллиигэ сүүрбэ туонна таһымы оҥороро. Аны бу дьон ити холонууларын үтүктүспүт курдук биирдэ эмэ дьон аҕыйаабыт, көрбөт кэмнэригэр оҥороллоро. Баардарын кистэнэ соҕус эппиэттээх эрэ күрэхтэргэ көрдөрөллөрө. Александр Скрыбыкины ити дьоҥҥо майгыннатабын. Санаалара, сиэрдэрэ-туомнара, тыллара-өстөрө, билиилэрэ-көрүүлэрэ, сылыктыы анаарыылара, тутта-хапта сылдьаллара, мээнэ-мээнэ кыахтарын көрдөрөн тула көрө-көрө хамсамматтарынан майгыннаһаллар. Дьиҥ күүстээх дьон уратылара ити буоллаҕа. Манна даҕатан эттэххэ, кэнники кэмҥэ көлүөһэлээх тэлиэгэ тренажеру тиэйэ-тиэйэ, сантымыатыр курдугу тэбэ-тэбэ, 500-700 киилэни олорон турдум диэччилэр элбээтилэр итиэннэ онтуларыгар сүктэ-көтөхтө диэн бэйэлэрэ бэйэлэригэр суруктаах кур оҥостон, Өлүөскэлээх Сэмэни ыҥыран «хамыыьыйа» тэрийэн, 500-700-һү олордо диэн «докумуоннатан», кураанах илиилэрин-атахтарын төһө кыалларынан сараччы туттан хаамар намчы дьон кэккэтэ баар буолла. 500-700 киилэни олорон туруу аан дойду үрдүнэн кыаллыбакка турар. Итинник дьоҥҥо мин туох да улахан хом санаам суох, сахалар биһиги күүстээх буолууга баҕабыт таһынан таһымнаатаҕа диэн бэйэбит испитигэр хаалларар эрэ буоллахпыт, атын норуоттарга бу балыыҥкабыт биллэн хаалан күлүүгэ киирбэтэрбит эрэ ханнык диэн санааттан. Оннук күүстээх дьонноохпут буоллар, дьэ бэрт да буолуо эбит! Бу дьиҥнээх күүстээх дьон туһунан, кинилэр тастарыгар саппай уопсай сылдьыбыппынан уонна дьиҥнээх күүс уонна күүстээх дьон хайдахтарын бэйэм өйдөбүлбэр олоҕуран быһаара сатыыбын.
Александр Скрыбыкины кытта араас күрэхтэргэ, мас тардыһыытыгар элбэхтик киирсибит биир сүрүн утарсааччым буолар. Утары тардыстахха киһини эчэтэн, суһал көмөнөн барыаххын сөбүн билэн, туора-маары хамсатан, олоҕун алдьатан, тардыы биэрбэккэ албастаан кыайарбар кытаанаҕын сөҕө саныырым. Аныгы мас-реслиҥҥэ старт иннинэ тардыспакка утары анньа олоруу, туора-маары сүүрүү, тэбилик маска баттаан илиини тоһута сатааһын уо.д.а. олус элбэх көстөр-көстүбэт албастар бааллар. Бу барыта утары тардар күүстэн куотуу буолар, киһи дьиҥ күүһүн манныкка көрдөрбөт. Итинник санаалартан салайтаран Александры сүгүү-көтөҕүү көрүҥэр барсыан сөптөөҕүн билэн, тылбар киллэрэн тимиргэ сыһыарыым саҕаламмыта.
2021 сыл. Москва куоракка ыараханы көтөҕүүгэ WPF норуоттар икки ардыларынааҕы федерация тэрийэн ыытар аан дойду чемпионата. Манна 70 саастаах, сылы кыайбат дьарыктаммыт, көтөн кэлээт атын часовой пояска адаптация барбакка 220 киилэни бэрт холкутук өрө тардан, чемпион үрдүк аатын кытта бэтэрээннэргэ ананан олохтоммут норуоттар икки ардыларынааҕы спорт маастарын нуорматын аһара толорор, аан дойду рекордун бу федерацияҕа олохтуур. Бу күрэххэ Давид Ригерт курдук улуу күүстээхтэри кытта иэмэх мастыы эрийсибит, билигин бэтэрээннэргэ күрэхтэһэ сылдьар профессионал күүстээхтэр Александры олус сэргээн батыһа сылдьан көрөллөр. «Хаһааҥҥыттан дьарыктанар?» — диэн ыйыталлар. Сылы кыайбат диирбин истэ-истэ төбөлөрүн быһа илгистэллэр: «Саппааһа элбэх эбит», — дэһэллэр. Бу дьон штанганы өрө тардыы (становая тяга) киһи дьиҥ күүһүн атын бытырыыс көрүҥнэргэ холоотоххо дьэҥкэтик көрдөрөрүн бэркэ диэн билэллэр. Дьэ саппаас баар, ол гынан баран кистэнии өбүгэ сиэрин тутуһуу, тус өй-санаа эмиэ баар. Элбэх ботуччу соҕус ыйааһыны сакаастыах диири буолумматаҕа.
2024 сыл. Екатеринбург куорат. IPF сүрүн федерация ыытар Арассыыйа чемпионата. Бу күрэххэ дьаҥ хабан, тымныйан ыалдьа сылдьан кыттар. Ол да үрдүнэн 216 киилэни кыайа тутан кыайыылаах буолар уонна бэйэтин саастыылаахтарыгар олохтоммут Арассыыйа рекордун тупсарар. Бу сыл Дьокуускай куорат Комсомольскай болуоссатыгар улахан өтөрүнэн буолбатах курэх тэриллэр. Бу күрэххэ Александр Скрыбыкин 210, 220, 230 киилэлэри бэрт чэпчэкитик кыайа тутар. Тылбар нэһиилэ киллэрэн, төрдүс төхтөрүйүүнү зачету таһынан 240 киилэни сакаастыыбыт. Бу да ыйааһыны олус чэпчэкитик өрө тардан, кыттааччылары, дьону-сэргэни сөхтөрөр, саппаас баара дьэҥкэтик көстөр. 72 саастаах киһиэхэ сөҕүмэр көрдөрүү! Бу пауэрлифтинг көрүҥэр Саха сиригэр урукку уонна кэлэр да өттүгэр хатыламматах уонна хатыланар кыаҕа суох көрдөрүү буолар! Чахчы баардаах буолан, эдэригэр тыраахтары көтөҕөн норуот номоҕор киирбит эбит дии саныыгын. Маннык дьонноохпутунан сахалар киэн туттабыт, дуйданабыт, биһиги туспутунан атын норуоттарга убаастабылы үөскэтэр төрүөт буолар. Эдэрдэргэ үтүө холобур, ыччаппыт сэниэлээх буола сайдарыгар туохха да сыаналаммат кылаат буолар. Адыгей норуотун өһүн хоһооно баар «Ханна күүстээх кырдьаҕастар суохтар да, онно күүстээх ыччат суох буолар» диэн, олус дириҥ, күүс-уох, өй-санаа өттүнэн норуоту бөҕөргөтөр өс хоһооно. Онон «Сүрэх баҕатын сүһүөх кыайбат» диэммитин «Сүрэх баҕата сүдү күүс» диэҥҥэ уларытан, түөрт уон саастаах оҕолорбутун бэтэрээн оҥорон, ыччаттарбытын эрдэ кырытыннарар хайысханы киэр кыйдыаххайыҥ. Дьон түөрт уон саастарыгар Олимпийскай чемпион буолар кэмнэригэр биһиги оҕолорбут бэтэрээн аатыраллара саныахха ыарахан. Бэтэрээн диэн бу судаарыстыба сокуонугар олоҕуран, 60 сааһыгар биэнсийэҕэ тахсыбыт киһи. Бу саастарыгар этэҥҥэ сэниэлээх тиийэн, бэйэлэрин саастыылаахтарын кытта аан дойдутааҕы спорт араас көрүҥнэригэр ситиһиилээхтик күрэхтэһэр дьонноохпут — бу сахалар киэн туттуубут уонна ыччаты ыллыктыыр, бүгүҥҥү күҥҥэ ситэ өйдөммөккө сылдьар инникилээх хайысха буолар. Дьиҥ күүстээх киһи өй-санаа өттүнэн, олох бары өрүттэригэр таһымнаах буолар. Александр Скрыбыкин райсовет бэрэссэдээтэлинэн, нэһилиэк баһылыгынан үлэлээбит кэмнэригэр дьонун-сэргэтин туһугар оҥорбут үлэтин кэм-кэрдии төһө да күлүктээтэр, биир дойдулаахтара билинэн махталларын тиэрдэллэр.
Кыайыы 75 сылыгар Томпо улууһун Саһыл нэһилиэгиттэн Аҕа дойдуну көмүскүүр сэрии хааннаах толоонугар сырдык тыыннарын толук уурбуттарга, тыылга бэйэлэрин харыстаммакка үлэлээбиттэргэ, сэрии оҕолоругар, биир дойдулаахтарыгар анаан Александр Скрыбыкин бэйэтин баҕатынан дьоһун памятник-обелиск туруорбута кинини киһи быһыытынан арылхайдык көрдөрөр дии саныыбын. Александр Михайлович Скрыбыкин Томпо улууһун бочуоттаах олохтооҕо, «Гражданскай килбиэн» бэлиэнэн наҕараадаламмыт бары өттүнэн дьоһун, холобур буолар киһи киэнэ килбиэннээҕэ.
Антон Адамов
ПОДЕЛИТЬСЯ: